درباره چند قطره خون

 شفاانلاین»سلامت» گاهی وقت‌ها یک قطره خون هم مهم است، چون عمل پیوند مغز استخوان می‌تواند حدود 80 نوع بیماری را درمان کند؛ عملی که در آن فردی با نمونه «اچ‌ال‌ای» سازگار، به بیمار نیازمند پیوند، سلول‌های بنیادی اهدا می‌کند. در گذشته شاید اهدای سلول بنیادی کمی دردناک بود، اما در حال حاضر با استفاده از تکنولوژی جدید و با کمک دستگاه‌های پیشرفته، سلول‌های بنیادی خون‌ساز از خون فرد جداسازی شده، در کیسه‌ای مخصوص جمع‌آوری می‌شود و اهدا‌کننده دیگر دردی را تجربه نمی‌کند.

vبه گزارش شفاآنلاین   به دلیل نبود HLA کافی برای پیوند در کشور، سالانه تعداد بسیاری از بیماران نیازمند پیوند مغز استخوان جان‌شان را از دست می‌دهند. به همین دلیل در برنامه هفتم توسعه تصمیم جدی برای راه‌اندازی بانک HLA و گسترش آن گرفته شده است. اگر ظرفیت نمونه‌گیری در بانک خون «اچ‌ال‌ای» به دو میلیون برسد، حدود 80 درصد نیاز کشور به سلول‌های بنیادی خون‌ساز برطرف می‌شود.
دکتر مصطفی جمالی، مدیرعامل سازمان انتقال خون در مورد گسترش بانک HLA با توجه به قانون برنامه هفتم توسعه به «ایران» می‌گوید:«برنامه هفتم توسعه، این سازمان را موظف کرده است بانک HLA را با روش‌های نوین توسعه دهد تا شرایط برای نمونه‌گیری از غیرخویشاوند فعال‌تر شود و امید به یافتن نمونه تطبیقی (اهداکننده سازگار) برای بیماران افزایش یابد. اگر بودجه مورد نیاز تأمین شود، می‌توانیم با انجام 100 هزار تست در سال، بانک HLA را به تدریج کامل کنیم و هرچه به عدد دو میلیون نزدیک‌تر شویم، شانس پیدا کردن اهدا‌کننده سازگار برای بیماران نیازمند پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز بیشتر می‌شود. پیوند سلول‌های بنیادی از دو طریق، خون بند ناف و اهداکننده بزرگسال برای بیماران انجام می‌شود، اما یافتن نمونه سازگار با توجه به حجم کم داده‌های بانک HLA بسیار دشوار است و مجبور هستیم از بانک HLA جهانی کمک بگیریم.»
دکتر جمالی با اشاره به اینکه سالانه در کشور حدود 1500 مورد پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز انجام می‌شود، می‌گوید:«توسعه زیرساخت‌های بانک HLA در کشور می‌تواند یافتن نمونه سازگار را افزایش دهد. در حال حاضر یکی از مشکلاتی که با آن روبه‌رو هستیم، تحریم‌هاست. برای مثال در سال‌های نه‌چندان دور، فرآیند فرآوری خون بند ناف (یعنی استخراج گلبول‌های سفید آن) توسط دستگاه، ظرف 40 دقیقه انجام می‌شد و از طریق این دستگاه می‌توانستیم تعداد بیشتری از نمونه‌ها را به طور روزانه فرآوری کنیم اما از سال 97 به دلیل شدت تحریم‌ها و تعطیلی نمایندگی دستگاه مذکور در ایران، امکان بهره‌وری از این تکنولوژی غیرممکن شد. در دنیا فقط یک کمپانی است که این دستگاه‌ها را تولید می‌کند که همین مسأله، کار را سخت می‌کند و برای جلوگیری از توقف فعالیت بانک خون بند ناف، مجبور هستیم فرآیند را به روش سنتی و به وسیله «سانتریفیوژ» انجام دهیم، به همین دلیل زمان بسیاری برای انجام فرآوری یک نمونه صرف می‌شود و فرآیندی که قبلاً 40 دقیقه‌ زمان می‌برد، اکنون 4 الی 5 ساعته انجام می‌شود. از طرفی برای ذخیره‌سازی نمونه‌ها به مخازن خاصی نیاز است که قیمت آنها بسیار بالاست، به همین دلیل و برخی دلایل دیگر، اولویت ما در سازمان انتقال خون، جذب داوطلبان اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز از میان افراد بزرگسال است.»
مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران با اشاره به ضرورت افزایش شمار داوطلبان اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز می‌گوید: «باید از بزرگسالانی که شرایط اهدا دارند، یعنی در بازه سنی 18 تا 50 سال هستند، دعوت کنیم داوطلب پیوند شوند تا بتوانیم جان بیماران بیشتری را نجات دهیم. اکنون در برخی کشورهای هم‌جمعیت با ما، بیش از دو میلیون نفر داوطلب اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز، در مراکزشان عضو هستند، اما در کشور ما این آمار هنوز زیر 200 هزار نفر بوده و بدیهی است که این تعداد به هیچ وجه کافی نیست.»
همچنین کاهش زاد و ولد و تک‌فرزندی سبب می‌شود برای یافتن نمونه‌های مشابه بیماران نیازمند، پیوند سلول بنیادی در افراد غیرخویشاوند انجام شود. کارشناسان می‌گویند:«حدود 70 درصد از بیمارانی که نیازمند پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز هستند، مجبور به جست‌و‌جو در بانک غیرخویشاوند بوده و حدود 30 درصد از بیماران می‌توانند HLA سازگار را از خانواده‌هایشان پیدا کنند. ولی اگر در کشور خودمان نمونه سازگار برای پیوند یافت نشود، باید به بانک جهانی درخواست دهیم که هزینه‌ بسیار زیادی دارد.» مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران در این‌باره توضیح می‌دهد:«افراد بالغ دارای شرایط اهدای خون و سابقه آن، می‌توانند داوطلب اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز باشند. در گذشته تست NGS که نوعی آزمایش ژنتیکی است در خارج از ایران انجام می‌شد و به تبع آن هزینه بسیاری هم برای کشور داشت. مثلاً اگر نمونه سازگاری برای بیماری در ترکیه پیدا می‌شد، انجام تست هزینه‌ای بالغ بر 1300 یورو داشت و اگر ثابت می‌شد که تطابق انجام شده است، استفاده از نمونه سلول‌های بنیادی اهداکننده سازگار جهانی، بیش از 20000 یورو هزینه داشت، ولی در حال حاضر روش NGS جدیدترین روش برای توسعه بانک اطلاعاتی HLA به‌ حساب می‌آید که هم‌اکنون سازمان انتقال خون از آن بهره‌مند است.»

ضرورت تأمین اعتبار برای تست NGS
دکتر جمالی توضیح می‌دهد:«سازمان انتقال خون تاکنون توانسته است از 90 هزار اهداکننده در مرکز سلول‌های بنیادی ثبت‌نام به عمل آورد، اما فقط برای 43 هزار اهداکننده، تعیین HLA در حد دقت پایین و به صورت فرآیند اولیه انجام شده است. به‌تازگی فرآیند NGS را در آزمایشگاه سازمان انتقال خون راه‌اندازی و شروع به کار کرده‌ایم تا بتوانیم تعداد نمونه‌های بیشتری را تعیین HLA کنیم، اما همین کار هم هزینه بالایی می‌طلبد. در ایران این تست حدود 20 میلیون تومان هزینه دارد و سازمان انتقال خون، این کار را به صورت رایگان برای اهداکنندگان سلول‌های بنیادی غیرخویشاوند ثبت‌نام شده در مرکز رجیستری سازمان انتقال خون، انجام می‌دهد. ولی انجام تست NGS نیازمند تأمین بودجه لازم از سوی سازمان برنامه و بودجه و وزارت بهداشت است چراکه دستگاه‌ها و کیت‌ها در بحث HLA بسیار گران هستند و باید هزینه‌های آن در اختیار سازمان انتقال خون قرار گیرد. در حال حاضر ظرفیت سازمان انتقال خون برای دریافت نمونه‌ها از داوطلبان، سالانه حدود 7 تا 10 هزار نمونه است. اگر بتوانیم زیرساخت‌ها را گسترش دهیم و بودجه مناسب به سازمان انتقال خون تزریق شود، می‌توانیم فراخوان عمومی اعلام کنیم و ظرفیت را به حداقل 100 هزار تست در سال برسانیم.»

چگونه داوطلب شویم؟
ثبت اطلاعات داوطلبان اهدای سلول‌های بنیادی بر عهده مرکز «سپاس» سازمان انتقال خون ایران است که اکنون در پایگاه‌های انتقال خون تمام مراکز استان‌ها فعال هستند. افراد داوطلب می‌توانند به نزدیک‌ترین پایگاه محل سکونت خود مراجعه و اعلام کنند مایل به داوطلب شدن برای اهدای سلول بنیادی خون‌ساز هستند. دکتر جمالی در این‌باره توضیح می‌دهد:«در این مراکز، مشاوره‌های لازم به فرد ارائه می‌شود. ابتدا نمونه خون (حدوداً 2 تا 5 میلی‌لیتر خون) از داوطلب دریافت و به آزمایشگاه HLA ستاد مرکزی سازمان انتقال خون منتقل می‌شود. در این آزمایشگاه، اچ‌ال‌ای فرد تعیین شده و در بانک اطلاعاتی ثبت می‌شود تا اگر HLA بیماری با HLA فرد داوطلب تطبیق پیدا کرد، اقدامات بعدی برای فراخوان و اهدای داوطلب انجام شود. اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز هنوز در کشور به خوبی شناخته نشده است. در کشورهای دیگر سازمان‌های مردم‌نهاد فرهنگ‌سازی می‌کنند تا مردم آگاهی بیشتری نسبت به اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز داشته باشند، اما در ایران اهدای این سلول‌های حیاتی هنوز در میان مردم مانند اهدای خون رواج پیدا نکرده است و برای این موضوع به فرهنگ‌سازی و تبلیغات بیشتری نیاز داریم.»