پشت پرده مصرف قرص‌های ضدبارداری

شفاانلاین»سلامت»در سال‌های اخیر، مصرف خودسرانه قرص‌های ضدبارداری در میان زنان افزایش داشته است؛ مسئله‌ای که می‌تواند آسیب‌های جدی و بعضاً جبران‌ناپذیری به سلامت آن‌ها وارد کند. این داروها اگرچه در شرایط خاص و با تجویز پزشک می‌توانند مفید باشند، اما مصرف بی‌رویه و بدون نظارت پزشکی می‌تواند خطراتی مانند اختلالات هورمونی، افزایش احتمال لخته شدن خون، مشکلات قلبی، افسردگی و حتی کاهش باروری در درازمدت را به‌دنبال داشته باشد.

به گزارش شفاآنلاین متأسفانه برخی از زنان، به‌ویژه در سنین جوانی، بدون آگاهی کافی از عوارض احتمالی و صرفاً برای تنظیم قاعدگی یا جلوگیری از بارداری ناخواسته، سراغ این قرص‌ها می‌روند. درحالی‌که شرایط جسمی و هورمونی هر فرد با دیگری متفاوت است و استفاده از این داروها باید حتماً با مشاوره تخصصی و زیر نظر پزشک انجام شود.

پزشکان هشدار می‌دهند که خوددرمانی با داروهای هورمونی مانند قرص ضدبارداری، نه تنها ممکن است مشکل فرد را حل نکند، بلکه در بسیاری از موارد، وضعیت را پیچیده‌تر و درمان را دشوارتر می‌سازد.‌

در همین راستا و برای اطلاع از عوارض این قرص‌ها با تعدادی از متخصصان زنان و زایمان گفتگو کردیم.

مرضیه ابراهیمی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه و دکترای تخصصی سلامت باروری گفت: مصرف قرص‌های اورژانسی ضدبارداری، اگرچه در موارد اضطراری کاربرد دارد، اما می‌تواند با عوارض قابل‌توجهی همراه باشد. قرص‌های اورژانسی بر پایه هورمون تهیه می‌شوند و همانند سایر داروهای هورمونی، مصرف آن‌ها می‌تواند عوارضی ایجاد کند. از جمله شایع‌ترین این عوارض می‌توان به تهوع، استفراغ، سردرد، سرگیجه، دردهای زیر شکم و به‌ویژه بی‌نظمی در قاعدگی اشاره کرد.

وی تأکید کرد: برخی از زنان پس از مصرف این داروها، ممکن است برای مدت چند ماه با اختلال در نظم چرخه قاعدگی مواجه شوند. این وضعیت گاه منجر به سردرگمی فرد و استفاده مکرر یا نابجای داروهای هورمونی دیگر می‌شود که خود می‌تواند به اختلالات بیشتری در سیستم هورمونی منجر گردد.

ابراهیمی افزود: مصرف قرص‌های اورژانسی تنها در موارد ضروری و با آگاهی کامل از عوارض احتمالی آن‌ها صورت گیرد و زنان در صورت نیاز به مشاوره حتماً با پزشک یا ماما مشورت کنند.

بروز مشکلات هورمونی با استفاده از قرص‌های ضدبارداری

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه اذعان کرد: استفاده مکرر از قرص‌های اورژانسی ضدبارداری می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی هورمونی و جسمی در زنان شود. قرص‌های اورژانسی حاوی هورمون پروژستین هستند و بر خلاف پروژه‌های هورمونی تنظیم‌شده که انواع و دوزهای مختلفی دارند و با توجه به نیاز بیمار توسط پزشک تنظیم می‌شوند، قرص‌های اورژانسی فاقد انعطاف در نحوه مصرف و دوزبندی هستند و در واقع نقش درمانی برای اختلالات هورمونی یا مشکلاتی نظیر تنبلی تخمدان ندارند.

وی ادامه داد: مصرف خودسرانه و مکرر این داروها می‌تواند نه تنها در درمان مشکلات زنان مؤثر نباشد، بلکه خود به بروز کیست‌های تخمدانی نیز منجر شود. پروژستین‌ها در برخی موارد باعث بروز عوارضی چون احساس سنگینی و التهاب در سینه‌ها، دردهای زیر شکم، نفخ، تغییرات خلقی، اضطراب و بدخلقی به‌ویژه در زنان دارای سندروم پیش از قاعدگی (PMS) می‌شوند.

ابراهیمی بیان کرد: تنوع موجود در قرص‌های ضدبارداری عمدتاً به دلیل تفاوت در نوع پروژسترون آن‌هاست، نه استروژن یعنی استروژن‌ها ساختار نسبتاً ثابتی دارند، اما تفاوت در نوع پروژسترون‌ها باعث می‌شود که قرص‌های مختلف، اثرات متفاوتی داشته باشند؛ بنابراین انتخاب نوع دارو باید حتماً زیر نظر پزشک صورت گیرد.

وی تاکید کرد: قرص‌های اورژانسی تنها باید در موارد کاملاً اضطراری و نهایتاً دو تا سه بار در سال مصرف شوند؛ استفاده از این قرص‌ها به‌صورت مکرر و بدون مشورت با پزشک نه‌تنها بی‌اثر، بلکه مضر است.

احتمال بروز آندومتریوز و اختلالات رحم وجود دارد

ابراهیمی اظهار داشت: نسبت به مصرف مکرر قرص‌های اورژانسی ضدبارداری هشدار دادند و تأکید کردند که این داروها تنها باید در شرایط اضطراری و حداکثر دو تا سه بار در سال مصرف شوند. کارخانه‌های سازنده این قرص‌ها نیز مصرف آن‌ها را برای موارد بسیار نادر توصیه کرده‌اند؛ شرایطی که در آن احتمال بارداری ناخواسته بالا بوده و دسترسی به روش‌های پیشگیری متداول وجود نداشته باشد.

این متخصص سلامت باروری یکی از عوارض جدی مصرف مکرر قرص‌های اورژانسی را آسیب به پوشش داخلی رحم (آندومتر) دانست و مطرح کرد: نازک شدن آندومتر ممکن است منجر به اختلال در باروری شود. همچنین خطر بروز بیماری آندومتریوز، که با دردهای مزمن و مشکلات متعدد زنان همراه است، نیز با مصرف بی‌رویه این داروها افزایش می‌یابد.

قرص‌های ضدبارداری می‌تواند منجر به سرطان شود

ابراهیمی گفت: شواهد قاطعی مبنی بر ایجاد سرطان توسط این قرص‌ها وجود ندارد، اما در افرادی که سابقه خانوادگی سرطان دارند، به‌ویژه سرطان‌های وابسته به هورمون مانند سرطان پستان یا رحم، باید با احتیاط بیشتری مصرف شوند. از جمله موارد منع مصرف این داروها، می‌توان به خونریزی‌های ناشناخته رحم، بی‌نظمی‌های شدید قاعدگی، سابقه خانوادگی سرطان، و یا ابتلای فرد به بیماری‌های خاص اشاره کرد.

وی با تأکید بر اینکه هورمون‌های موجود در قرص‌های اورژانسی، ترکیبات شیمیایی ساخته دست بشر هستند، ادامه داد: هرچند این هورمون‌ها از نظر عملکرد شبیه هورمون‌های طبیعی بدن طراحی شده‌اند، اما نمی‌توان آن‌ها را کاملاً بی‌خطر دانست. هنوز شواهد قطعی و مطالعات جامع و بلندمدتی در این زمینه به‌ویژه در ایران در دسترس نیست.

تداخل قرص‌های ضدبارداری با داروهای دیگر

این متخصص سلامت باروری تصریح کرد: بدن انسان دارای یک سیستم هورمونی پیچیده به نام سیستم آندوکرین است که از غددی مانند تیروئید، پاراتیروئید، فوق کلیه و… تشکیل شده و تحت تأثیر هورمون‌های خارجی ممکن است دچار اختلال شود. برخی از عوارض این قرص‌ها مانند تهوع، استفراغ، سرگیجه، درد شکم، لکه‌بینی یا تأخیر در قاعدگی ممکن است بلافاصله ظاهر شوند، اما اثرات بلندمدت آن‌ها ممکن است سال‌ها بعد خود را نشان دهند.

وی خاطر نشان کرد: مصرف این داروها با مشاوره پزشک متخصص صورت گیرد و از تهیه خودسرانه آن از داروخانه‌ها، بدون آموزش و تجویز، جداً پرهیز شود. بانوانی که داروهای خاصی مانند داروهای ضد تشنج یا برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مصرف می‌کنند، باید مراقبت بیشتری داشته باشند، چرا که این داروها می‌توانند در عملکرد قرص‌های اورژانسی تداخل ایجاد کنند. آگاهی از روش صحیح مصرف و رعایت احتیاطات لازم، تنها با مشاوره تخصصی امکان‌پذیر است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه متذکر شد: خانم‌ها از مصرف خودسرانه و مکرر این قرص‌ها خودداری کرده و در صورت نیاز، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنند تا از پیامدهای احتمالی جلوگیری شود.

استفاده از قرص‌های ضد بارداری برای زنان بالای ۳۵ سال ممنوع

فرناز مشیری متخصص زنان و زایمان در رابطه با مصرف قرص‌های ضد بارداری به مهر گفت: قرص‌های جلوگیری از بارداری یکی از پرکاربردترین قرص در بین داروها است که مصرف بی‌رویه و خودسرانه آن‌ها می‌تواند خطراتی را ایجاد کند؛ این داروها علی‌رغم ظاهر ساده و در دسترس بودن، باید با بررسی دقیق شرایط جسمی فرد تجویز شوند.

وی تصریح کرد: استفاده از قرص‌های جلوگیری برای زنان بالای ۳۵ سال که دچار چاقی مفرط، فشار خون بالا یا قند خون کنترل‌نشده هستند، ممنوع است. این داروها ممکن است در چنین شرایطی باعث افزایش خطرات جدی برای سلامت فرد شوند؛ بنابراین مصرف آن‌ها باید به‌دقت تحت نظر پزشک انجام شود.

عوارض مصرف نادرست این داروها

وی اذعان کرد: در افرادی که سابقه دیابت دارند یا قند خون نوسانی دارند، این داروها می‌توانند منجر به بروز دیابت پنهان یا آشکار شوند، چاقی ناشی از مصرف طولانی‌مدت یا نامناسب قرص‌ها می‌تواند زمینه‌ساز افسردگی و اختلالات روانی شود و همچنین برخی بیماران پس از مصرف، کاهش شدید تمایل جنسی را تجربه می‌کنند که بر روابط زوجین تأثیرگذار است.

متخصص زنان و زایمان افزود: خطر لخته شدن خون (آمبولی) در شرایط خاص، قرص‌های جلوگیری می‌توانند سبب ایجاد لخته‌های خونی شوند که به ریه، قلب یا مغز منتقل شده و سکته قلبی، مغزی یا آمبولی ریه ایجاد کنند. همچنین مصرف این داروها برای افرادی با برخی بیماری‌های ژنتیکی خاص که دچار سقط‌های مکرر هستند یا در خانواده درجه‌یک آن‌ها سابقه بیماری‌هایی مانند روماتیسم مفصلی یا بیماری‌های التهابی مزمن وجود دارد، باید با احتیاط بسیار زیاد و فقط در صورت تجویز همزمان داروهای مکمل و تحت نظارت کامل انجام شود. استفاده خودسرانه از این قرص‌ها، به‌ویژه در افراد با زمینه‌های بیماری خاص می‌تواند عوارض برگشت‌ناپذیری برای سلامت فرد داشته باشد.

عوارض حاد و مزمن گزارش‌شده توسط بیماران

متخصص زنان و زایمان اظهار داشت: بیشترین شکایات حاد بیماران شامل مواردی چون تهوع شدید، استفراغ مکرر، سرگیجه و حالت ضعف عمومی، افزایش وزن و چاقی موضعی، ایجاد یا تشدید آکنه (جوش صورت و بدن)،رشد موی زائد در نواحی ناخواسته و ریزش مو.

نحوه مصرف قرص‌های ضد بارداری

متخصص زنان و زایمان در ادامه گفت: مصرف قرص‌های جلوگیری به عنوان یکی از رایج‌ترین روش‌های پیشگیری از بارداری، نیازمند آگاهی دقیق از نحوه استفاده صحیح و تفاوت بین انواع آن است. پزشکان تأکید می‌کنند که رعایت دقیق دستورالعمل مصرف و شناخت عملکرد قرص‌ها در بدن، از بروز بسیاری از نگرانی‌ها و عوارض احتمالی جلوگیری می‌کند.

مشیری اظهار داشت: همچنین نحوه شروع و ادامه مصرف قرص‌ها بسته به نوع آن‌ها متفاوت است، یعنی در قرص‌های ۲۱ عددی باید بسته اول این نوع از روز دوم یا سوم قاعدگی آغاز می‌شود. پس از پایان بسته (۲۱ روز)، فرد باید یک هفته استراحت دارویی داشته باشد و سپس مصرف بسته بعدی را بدون توجه به شروع یا پایان قاعدگی آغاز کند. از بسته دوم به بعد، زمان مصرف دیگر وابسته به قاعدگی نیست و باید به‌صورت منظم ادامه یابد؛ اما در قرص‌های ۲۸ عددی باید بدون وقفه و به‌صورت پیوسته مصرف می‌شوند، بسته اول نیز مانند نوع ۲۱ عددی از روز دوم یا سوم پریود آغاز می‌شود، اما پس از پایان بسته، بلافاصله بسته جدید آغاز می‌شود. در این نوع، چند عدد انتهایی قرص معمولاً رنگ متفاوتی دارند که حاوی ماده غیرفعال یا دارونما هستند، هدف از این قرص‌های غیرفعال، حفظ عادت مصرف روزانه و جلوگیری از فراموشی است، در حالی‌که قاعدگی معمولاً در همین بازه آغاز می‌شود.

هشدار جدی درباره مصرف خودسرانه قرص‌های ضد بارداری

مشیری گفت: با توجه به افزایش خطر آمبولی، سکته قلبی و مغزی در سنین بالای ۴۰ سال، پزشکان به‌شدت نسبت به مصرف خودسرانه قرص‌های جلوگیری هشدار می‌دهند. متأسفانه برخی افراد بدون مشاوره تخصصی، و صرفاً با مراجعه مستقیم به داروخانه اقدام به تهیه و مصرف این داروها می‌کنند.

وی افزود: پس از سن ۴۱ سالگی، مصرف قرص‌های جلوگیری تنها با مشاوره و نظارت پزشک متخصص مجاز است، مصرف خودسرانه در این سن می‌تواند عوارض جدی و جبران‌ناپذیر برای سلامت فرد به همراه داشته باشد.

متخصص زنان و زایمان تصریح کرد: در سنین پایین و به‌ویژه دوران نوجوانی، در صورتی که فرد با مشکلات هورمونی، قاعدگی نامنظم یا علائم تنبلی تخمدان مواجه باشد، مصرف این داروها با تشخیص پزشک نه‌تنها بلامانع است، بلکه بخشی از درمان نیز محسوب می‌شود؛ از نخستین دوره‌های قاعدگی در صورت وجود اختلالات جدی، می‌توان درمان‌های هورمونی را آغاز کرد تا از بروز مشکلات بعدی در باروری و سلامت عمومی فرد جلوگیری شود. در نهایت، قرص‌های ضدبارداری اگرچه ابزاری کاربردی در دنیای پزشکی محسوب می‌شوند، اما استفاده خودسرانه از آن‌ها می‌تواند پیامدهایی به‌مراتب خطرناک‌تر از چیزی باشد که تصور می‌شود. سلامت بدن بازیچه آزمون و خطا نیست؛ آگاهی، مشاوره پزشکی و مصرف مسئولانه، تنها راه‌های ایمن برای بهره‌گیری از این داروها است.

بی‌توجهی به این موضوع، نه‌تنها سلامت فردی، بلکه آینده‌ای از امید به باروری، تعادل روانی و کیفیت زندگی را تهدید خواهد کرد؛ سلامت زنان، امری حساس و مهم است که با تصمیم‌های ناآگاهانه به خطر می‌افتد.