تولید مقاله‌های غیرکاربردی، آفت تحقیقات پزشکی
اگر به فرآیند تحقیقات طی 40سال اخیر توجه شود، روند رو رشد در این حوزه کاملا مشهود خواهد بود
شفاآنلاین>سلامت> دوران کرونا نشان داد که بحث پژوهش‌های علوم پزشکی و سرمایه‌گذاری روی تحقیقات علمی تا چه حد می‌تواند پراهمیت و حیاتی باشد. تلاش برای ساخت واکسن موثر کرونا و پژوهش‌های علمی متعدد درباره راه‌های مقابله با این بیماری، به خوبی اثبات کرد که پژوهش‌های پزشکی هدفدار می‌تواند نجاتبخش زندگی انسان‌ها باشد.
به گزارش شفاآنلاین: با توجه به اهداف سند چشم انداز توسعه ایران، کشور ما باید تا سال 1404، قطب اول علم و فناوری منطقه باشد. در طی سالیان اخیر، حرکت‌های گسترده‌ای برای توسعه پژوهش‌های پزشکی انجام شده و دستاوردهای متعددی نیز حاصل شده است. در عین حال، برخی کارشناسان معتقدند که هنوز راه درازی در پیش داریم که در حوزه پژوهش‌های علوم پزشکی بتوانیم در زمره کشورهای نخست جهان باشیم. کاربردی نبودن برخی پژوهش‌های پزشکی، سرمایه‌گذاری اندک، کمبود امکانات و تاکید بر مقاله محوری در این حوزه را می‌توان از جمله مهم‌ترین موانع توسعه پژوهش های علوم پزشکی در کشور دانست.
فرید نجفی، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت هم با اشاره به آخرین وضعیت ایران در حوزه پژوهش‌های پزشکی، یادآور شد: «اگر به فرآیند تحقیقات طی 40سال اخیر توجه شود، روند رو رشد در این حوزه کاملا مشهود خواهد بود. اکنون سالانه بیش از 70 هزار مقاله در کشور چاپ می‌شود که این مقالات سبب شده است ایران رتبه 14 تا 16 را در بحث تولید علم در دنیا کسب کند. طی سال‌های گذشته تمام تلاش ما این بود که در حوزه تحقیقات از کشورهایی همچون مصر و ترکیه پیشی بگیریم. خوشبختانه امروز و به همت جوانان این امر محقق شده و شاهد روند سریع رشد تعداد مقالات در کشور هستیم که در دنیا بی‌نظیر است.»
او خاطرنشان کرد: «رشد قابل توجه دانشگاه‌های کشور از نظر کمی و کیفی طی 40 سال اخیر از جمله این موارد است. اکنون بالغ بر 700 مرکز تحقیقاتی در کشور وجود دارد که در سال‌های گذشته به تعداد انگشت‌های یک دست هم نمی‌رسید. رشد فزاینده تعداد اعضای هیات علمی هم از دیگر دلایل پیشرفت در حوزه تحقیقات است. باتوجه به وجود 24 شبکه تحقیقاتی در کشور، هریک از شبکه‌های تحقیقاتی بالغ بر 20 مرکز را پوشش می‌دهند. این شبکه‌ها در واقع زیرساختی را ایجاد کردند که همه مراکز از سراسر کشور به یکدیگر متصل شوند و اقدامات ملی بزرگی را به سرانجام برسانند. همچنین شبکه کوهورت هم یکی از شبکه‌های موفق تحقیقاتی کشور است. تنها در یکی از مطالعات این شبکه بالغ بر 150 هزار ایرانی شرکت کرده‌اند. تمام اطلاعات آنها پیگیری می‌شود که یکی از مطالعات بزرگ کشور است.»
او یادآور شد: «کارگروه اخلاق در پژوهش نیز در راستای رعایت تمام استانداردهای بین‌المللی اخلاق در تحقیقات تشکیل شده است. این کارگروه‌ها تلاش کردند پژوهش استاندارد را طراحی کنند و به دانشگاه‌ها ارائه دهند. در کنار آن، تخلفات پژوهشی هم بررسی شود. همچنین چهار هزار و 895 شرکت در حوزه‌های مختلف سلامت همچون ملزومات پزشکی، تجهیزات پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته فعالیت دارند که هزار و 415 عدد از آنها، دانش بنیان هستند که به نوعی ایده تولید دانش را به فناوری تبدیل می‌کنند و باعث تجاری‌سازی آنها می‌شوند. فروش این شرکت‌ها از سال 92 که 60 میلیارد بوده در سال 99 به 35 هزار میلیارد ریال افزایش یافته که بسیار قابل توجه است. در حوزه علوم پزشکی هم مجوز 10 پارک فناوری صادر شده است که امیدوارم تا پایان سال، 10 پارک به پارک استاندارد کلان مناطق تبدیل شوند. به طور کلی، اگر به دنبال توسعه قابل توجه کشور هستیم باید اعتبارات بخش تحقیقات و فناوری، عادلانه و به میزان قابل توجهی افزایش یابد.»
برخی از کارشناسان سلامت از تاکید افراطی بر مقاله محوری در حوزه پژوهش‌های پزشکی انتقاد دارند و آن را آفت بزرگ پژوهش‌های پزشکی می‌دانند.
او تصریح کرد: «شیوه فعلیِ توزیع بودجه‌های پژوهشی و حمایت مادی از پژوهش‌های بدون حاصل و بی‌هدف نه تنها صحیح نبوده و نفعی برای کشور ندارد، بلکه باید جهت ترغیب محققان و پژوهشگران به انجام پژوهش‌های هدفمند، گرنت و بودجه خاص پژوهشی در نظر گرفته شود. پژوهشگران باید وقت خود را صرف تحقیقاتی کنند که نتایج آن به طور ملموس برای رفع نیاز کشور باشد. جهت تحقق این هدف باید مسایل و دغدغه‌های مختلف کشور برای تعیین اولویت‌های پژوهشی در نظر گرفته شود و پژوهش نیز برای حل این معضلات روشن و مشخص و در راستای نوآوری و کشف روش‌های نوین در حوزه سلامت انجام شود. به عبارت دیگر، پژوهش‌های حوزه سلامت باید مسئله محور و در راستای حل مشکلات کشور باشد و در اصل اولویت‌های جامعه در قالب پژوهش دسته‌بندی و در قالب پژوهش اجرا شود.»
او تاکید کرد: «لازم است برای پژوهش‌ها اولویت‌بندی در نظر گرفته شده و بر مبنای آن از پژوهش و پژوهشگر حمایت شود، نه اینکه هر کس به سلیقه خود و بدون توجه به نیاز جامعه عمل کند. همچنین بودجه‌های تحقیقاتی باید صرف مسائلی شود که حاصل آن به نفع مملکت باشد. به عنوان نمونه باید 10 مساله و اولویت مهم از سوی سیاستگذاران مطرح شده و اعلام شود که پژوهشگر در این حوزه‌ها طرح ارایه کرده و از این طریق گرنت و حمایت جذب کند. این در حالی است که هم اکنون این اولویت بندی‌ها وجود ندارد و پژوهشگر تنها در حیطه مورد علاقه خود کار می‌کند که در نهایت به تولید مقاله‌ای بدون حاصل منجر می‌شود.»
رئیس سابق فرهنگستان علوم پزشکی تصریح کرد: «در تحقیقات باید موازنه سودمندی بین هزینه و نتایج طرح برقرار باشد. سرمایه‌گذاری در پژوهش اگر هدایت شده و هدف از انجام پژوهش از قبل مشخص باشد، اثربخشی و سود بیشتری حاصل می‌شود. صرف هزینه و در اصل سرمایه‌گذاری برای اجرای پژوهش هدفمند به بازگشت سرمایه و کسب درآمد از نتایج تحقیقات منجر می‌شود. به عبارت دیگر خود پژوهش درآمدزاست، البته اگر به درستی تعریف شده و هدفمند باشد. بنابراین شاید یکی از دلایلی که بودجه پژوهشی کشور روز به روز به جای افزایش، کمتر می‌شود این است که نتایج سودمندی از آن حاصل نشده است. بنابراین ترجیح داده می‌شود که بودجه‌ها در کارهای دیگر صرف شود.»
بسیاری از پژوهشگران حوزه سلامت از کمبود اعتبارات و فقدان امکانات کافی، گلایه‌مند هستند. آنها معتقدند همین موانع باعث شده است که خیلی از پژوهشگران نخبه، حوزه پژوهش‌های پزشکی را رها کنند.
شفیعی یادآور می‌شود: «بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی نیز فقط موظف به جذب نیرو از طریق آزمون‌های استخدامی هستند. به دلیل همین سد بزرگ، شاهد هستیم که معمولا دانش آموختگان دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی نمی‌توانند به استخدام همان مراکز تحقیقاتی دربیایند که در آنجا آموزش دیده‌اند. این یک ضعف بزرگ در حوزه پژوهش‌های پزشکی است که باید اصلاح شود. با این کار، پتانسیل جوانان پژوهشگر و نخبه را از بین می‌بریم و آنها را به سمت فعالیت در مشاغلی سوق می‌دهیم که در حوزه تخصص آنها نیست. این اتفاق باعث می‌شود که ما با دست خودمان، زمینه را برای مهاجرت پژوهشگران حوزه سلامت فراهم کنیم. در بسیاری از کشورها، حقوق بسیار خوبی به پژوهشگران ایرانی می‌دهند و تسهیلات زیادی در اختیار آنها قرار می‌گیرد. همین مساله نیز به افزایش موج مهاجرت پژوهشگران، دامن می‌زند.»
همچنین روح‌الله قائد امینی، پژوهشگر حوزه سلامت نیز به چالش‌های متعدد پژوهشگران ایرانی در حوزه سلامت، اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین چالش‌های مراکز تحقیقاتی در حوزه سلامت، تامین منابع است که گاه این تامین منابع به سختی انجام می‌شود. چالش بعدی به مشکلات پیش‌روی مراکز تحقیقاتی نوپا برمی‌گردد. در برخی از این مراکز، چهره‌های شناخته شده وجود ندارند و همچنین مجلات پژوهشی و تحقیقی، بخصوص در حوزه ISI هم ندارند. به همین دلیل، نفوذ آنها در بین جامعه پژوهشی نظام سلامت، کمرنگ است، در حالی که باید چنین نوع نگاهی به مراکز پژوهشی نوپا عوض شود.»
او ادامه می‌دهد: «مشکل دیگر نیز بحث نبود وحدت روحیه در بین سازمان‌هایی است که با حوزه پژوهش‌های پزشکی سروکار دارند. همکاری‌های بین‌بخشی در این زمینه ضعیف است و نیاز است که برای تقویت پژوهش در نظام سلامت، این همکاری‌ها ارتقا یابد. در عین حال نیاز داریم که برخی انحصارگرایی‌ها در حوزه پژوهش هم شکسته شود و راه برای ورود همه جوانان متخصص در حوزه پژوهش‌های پزشکی باز شود. همچنین نیاز داریم که به بحث اخلاق در پژوهش هم توجه ویژه‌ای داشته باشیم و این موضوع را دست کم نگیریم.»
با توجه به وجود مشکلات متعدد برای توسعه پژوهش‌های پزشکی در کشور، تخصیص اعتبارات بیشتر و نظارت جدی بر محل مصرف این اعتبارات می‌تواند توسسعه پژوهش‌های پزشکی در کشور را شتاب ببخشد و تحقیقات علوم پزشکی در ایران را هدفمند و کاربردی سازد.روزنامه سپید
نظرات بینندگان
آخرین اخبار