میراث خاکستری

شفاآنلاین »جامعه» آلودگی هوا میراثی است که از سال‌های گذشته به دولت چهاردهم رسیده است؛ بحرانی که تعطیلی‌های پیاپی مدارس و ادارات و اجرای طرح‌های زوج و فرد در سال‌های قبل نتوانست آن را برطرف کند و همچنان به‌عنوان یکی از چالش‌های اصلی شهرهای بزرگ باقی مانده است. آلودگی هوا در روزهای گذشته در بسیاری از شهرهای کشور و تهران بارها به مرز هشدار رسید و حتی دیروز با بارش اندک باران، دهمین روز متوالی ناسالم برای تهرانی‌ها رقم خورد. اتوبان آزادگان با کامیون‌های دیزلی و سوخت‌های پرگوگرد، به‌عنوان مسیر اصلی ورود آلودگی گوگردی به تهران شناسایی شد. کامیون‌های دیزلی شب‌ها کربن سیاه را بر فراز شهر پخش می‌کنند و روزها ترافیک سنگین، ذرات معلق را به اوج می‌رساند. در حالی‌ که ۴۰ میلیون گواهی معاینه فنی بی‌اعتبار و ۲۴ میلیون وسیله نقلیه فرسوده همچنان در خیابان‌ها جولان می‌دهند، کارشناسان از مرگ سالانه ۵۹ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا خبر می‌دهند؛ فاجعه‌ای که اجرای ناقص قانون هوای پاک و مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها آن را تشدید کرده است. با وجود ریشه‌های این بحران در سال‌های گذشته، دولت چهاردهم تلاش دارد با نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، کنترل آلاینده‌های صنعتی و گسترش فضای سبز، بخشی از فشار سنگین این بحران را کاهش دهد. با این اوصاف، اقدامات دولت صرفاً به مدیریت مصرف انرژی محدود نیست و به حفظ سلامت شهروندان و کاهش هزینه‌های ناشی از آلودگی هوا هم توجه دارد. اما این روزها آلودگی هوا دیگر فقط یک عدد روی تابلوهای سنجش نیست و صحبت‌های مردم نشان می‌دهد این بحران تا چه اندازه به زندگی روزمره‌شان گره خورده است.

به گزارش شفاآنلاین محله سیدخندان یکی از پرترددترین محله‌های تهران در روزهای گذشته با وجود آلودگی هوا، شلوغ و پر ترافیک بود. راننده تاکسی با ماسکی بر صورت پشت فرمان نشسته و منتظر تکمیل مسافران است. او می‌گوید: «راننده‌ها بیش از همه هوای آلوده را مستقیم نفس می‌کشند. یادم هست در روزهای تلخ کرونا با وجود هوای سرد، مسافران می‌خواستند پنجره‌ها پایین باشد تا هوا عوض شود، اما امروز برعکس شده، مردم می‌خواهند همه پنجره‌ها بالا باشد تا هوای آلوده و دود بیرون به داخل ماشین نیاید.»
او می‌گوید: «خیلی از تاکسی‌های خطی همین پایانه، قدیمی و فرسوده‌اند. در هوای سرد، وقتی بخاری را روشن می‌کنیم، بوی دود و بنزین داخل ماشین می‌آید. این تاکسی‌ها واقعاً به نوسازی نیاز دارند. اگر دولت و شهرداری کمک کنند تا تاکسی‌ها نو شوند، هم راننده‌ها راحت‌تر نفس می‌کشند و هم مسافرها.» این راننده می‌گوید: «خیلی‌ها این درک را ندارند که وقتی مدارس، ادارات و حتی بانک‌ها تعطیل می‌شود، هدف کاهش تردد در خیابان‌هاست تا آلودگی کمتر شود. اما خود من در خط سیدخندان به سمت بازار، این چند روز بیشترین مسافر را داشتم. همه برای خرید راهی بازار می‌شدند و مدام از بلک فرایدی و قیمت‌های شکسته‌شده حرف می‌زدند. به‌ظاهر تعطیلی است، اما در عمل ترافیک و رفت‌وآمد بیشتر شده و دودش به چشم همه ما می‌رود. اما با توجه به اینکه سال‌هاست بحران آلودگی هوا فقط با تعطیلی‌های موقت مدیریت می‌شود، بهتر نیست مسئولان دولتی و شهری به جای این اقدامات کوتاه‌مدت، شرایطی برای نوسازی و برقی‌سازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی فراهم کنند تا اثرگذاری بلندمدت و پایدار بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد؟» 
جنتی، دانشجوی کامپیوتر که به‌تازگی موتورسیکلتی نو خریده در صف پمپ بنزین خیابان شریعتی منتظر است تا نوبتش شود. به گفته او موتورش از همان اولین بار سوختگیری با بنزین معمولی با مشکلات فنی روبه‌رو شده است. جنتی این تجربه را نشانه‌ای از کیفیت پایین تولیدات داخلی و بنزین بی‌کیفیت؛ عواملی که سال‌هاست پاییز و زمستان‌‌های تهران را به فصل‌های نفسگیر بدل کرده‌ می‌داند. این موتورسوار در کنار نقد زیرساخت‌ها، به اهمیت آموزش عمومی اشاره می‌کند و با طرح این سؤال که اصلاً نمی‌دانم مسئولان تابه حال توانسته‌اند الگوهای موفق بین‌المللی در زمینه کاهش آلودگی هوا را با شرایط ایران بومی‌سازی کنند و به اجرا دربیاورند، می‌گوید: «اگر از سنین پایین مردم را با نقش خود در کاهش آلودگی هوا آشنا کنند، می‌توان امید داشت که با فرهنگ مسئولیت‌پذیری و اقدامات عملی شهروندان در کنار سیاست‌های دولتی، راهی برای عبور از این بحران باز شود.»
 
مردم خودشان بخشی از راه‌حل هستند
هوا آلوده است، با این اوصاف هنوز ماشین‌های بسیاری در شهر تردد می‌کنند، طرح زوج و فرد از در منازل  و همچنین جریمه اعلام می‌شود اما انگار برخی اهمیتی به آن نمی‌دهند، باز هم ماشین‌ها در خیابان هستند. کارشناسان معتقدند بخش عظیمی از آلودگی هوا به عوامل متحرک یعنی همان خودروها مربوط است. اما آیا آلودگی هوا و رفع این مشکل بزرگ فقط تقصیر دولت‌هاست؟ افراد جامعه چه نقشی در ایجاد این بحران و رفع آن دارند.
آلودگی هوا سال‌هاست که زندگی روزمره مردم را تحت تأثیر قرار داده؛ از تعطیلی مدارس گرفته تا افزایش بیماری‌های تنفسی و اضطراب در خانواده‌ها. 
دکتر طاهره رستمی جامعه‌شناس و عضو پژوهشکده علوم بهداشتی جهاددانشگاهی با بیان این مطلب به «ایران» می‌گوید: «این بحران دیگر فقط یک مسأله زیست‌محیطی یا فنی نیست، بلکه بخشی از واقعیت اجتماعی ما شده است؛ مسأله‌ای که به سبک زندگی، باورها و انتخاب‌های کوچک و بزرگ مردم گره خورده است.» او با اشاره به نقش عادت‌ها و هنجارهای فرهنگی ادامه می‌دهد: «در گفت‌و‌گو با مردم، بارها شنیده‌ام که ریشه آلودگی هوا فقط در خودروهای فرسوده یا کیفیت پایین سوخت جست‌وجو می‌شود، اما واقعیت بسیار عمیق‌تر است. بخشی از آن به عادت‌ها و هنجارهای فرهنگی جامعه برمی‌گردد؛ عادت‌هایی که گاهی آن‌قدر طبیعی شده‌اند که کمتر درباره آنها فکر می‌کنیم.» وابستگی شدید به خودروهای شخصی یکی از عوامل اصلی است. دکتر رستمی در مورد این موضوع توضیح می‌دهد: «در بسیاری از شهرهای جهان، استفاده از حمل‌ونقل عمومی نوعی انتخاب آگاهانه برای کمک به هوای پاک و نظم شهری است، اما در ایران، خودرو هنوز نماد استقلال، راحتی و حتی نوعی منزلت اجتماعی تلقی می‌شود. همین باعث می‌شود حتی کوتاه‌ترین مسیرها هم با خودرو طی شوند. تا زمانی که خودروی شخصی بخشی از هویت ما باشد، سیاست‌های محیط‌زیستی به‌تنهایی نمی‌توانند معجزه کنند.»
مصرف انرژی در خانه‌ها و محل‌های کار نیز نقش مهمی دارد. این پژوهشگر می‌گوید: «گاهی فراموش می‌کنیم که هر کولر بیش ‌ازحد روشن، هر وسیله پرمصرف و هر بی‌توجهی به صرفه‌جویی انرژی، فشار بیشتری بر محیط‌زیست وارد می‌کند. کاهش مصرف انرژی فقط یک توصیه فنی نیست، بلکه بخشی از فرهنگ مسئولیت‌پذیری اجتماعی است.»
 
نقش مردم در آلودگی هوا 
و تجربه جهان
تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد که مردم در کنار سیاست‌های دولت، نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. دکتر رستمی با اشاره به تجربیات موفق کشورها می‌گوید: «در کره‌جنوبی، دولت با توسعه حمل‌ونقل عمومی پاک و کمپین‌هایی مانند «روز بدون خودرو» مردم را به کاهش استفاده از خودروهای شخصی تشویق کرد و مردم هم با استقبال از این طرح، آن را به یک حرکت جمعی تبدیل کردند. در ژاپن، آموزش محیط‌‌زیستی از دوران کودکی نهادینه شده و مسئولیت‌پذیری نسبت به محیط‌‌زیست بخشی از زندگی روزمره مردم شده است. در کانادا هم مشارکت داوطلبانه مردم در کاشت درخت و صرفه‌جویی انرژی کیفیت هوا را پایدار نگه داشته است. این تجربه‌ها نشان می‌دهد که قانون و فناوری به تنهایی کافی نیست؛ مردم باید احساس کنند خودشان بخشی از راه‌حل هستند.»
او می‌گوید: «در ایران هم اگر بخواهیم از این بحران عبور کنیم، باید نگاه تازه‌ای به نقش مردم داشته باشیم. شهروندانی که در برابر محیط‌‌زیست احساس مسئولیت می‌کنند، نه‌تنها مصرف انرژی را تغییر می‌دهند، بلکه با رفتارشان فرهنگ جدیدی شکل می‌دهند. فرهنگ یعنی همان چیزی که آرام‌آرام و به مرور زمان، هنجار جمعی می‌شود و سبک زندگی را تغییر می‌دهد.» راه‌حل اصلی زمانی شکل می‌گیرد که مردم باور کنند تغییرات کوچک روزمره‌شان ارزشمند است. دکتر رستمی با بیان اینکه تغییرات می‌تواند شامل کم کردن استفاده از خودرو، استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، صرفه‌جویی در انرژی، نگهداری بهتر از وسایل گرمایشی و حتی مشارکت در برنامه‌های محلی باشد، توضیح می‌دهد: «تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که وقتی جامعه به این جمع‌بندی برسد که مسئولیت حفظ محیط‌زیست یک وظیفه جمعی است، تغییرات واقعی آغاز می‌شود. اگر مردم به این باور برسند که رفتارهای روزمره‌شان می‌تواند بخشی از راه‌حل باشد، دیگر هیچ بحرانی تسخیرناپذیر نیست.»
این جامعه شناس معتقد است آلودگی هوا بحران مشترک همه ماست؛ بحرانی که زندگی، سلامت و آینده فرزندانمان با آن گره خورده است. او تأکید می‌کند: «اگر هر فرد سهم کوچک خود را بپذیرد، همان سهم کوچک در کنار دیگری تبدیل به نیرویی بزرگ خواهد شد. بحران امروز ما نه فقط نیازمند سیاست، تکنولوژی و قانون، بلکه محتاج همراهی واقعی مردم است. تجربه جهان نشان داده است که چنین همراهی می‌تواند سرنوشت یک شهر، یک کشور و حتی نسل‌های آینده را تغییر دهد.»
 
‌ نگرانی شهروندان منطقه بازار بزرگ از آلودگی مداوم هوا
خیابان‌های منتهی به محلات قدیمی تهران هم در جنوب غربی شهر از پرترددترین مناطق پایتخت به شمار می‌روند و به‌جرأت می‌توان گفت سهم قابل‌توجهی در آلودگی هوای تهران دارند، چرا که وسایل نقلیه موتوری به فراوانی در این مسیرها تردد می‌کنند. امیری، صحاف و صاحب یک چاپخانه کوچک در حوالی بازار تهران، با انتقاد از نابرابری‌ها و نقش نهادهای مسئول در تشدید بحران آلودگی هوا در روزهای اخیر، می‌گوید: «مسئولان، بویژه در شهرداری، قادر به حل این بحران نیستند و حتی در برخی موارد خودشان به تقویت آن دامن می‌زنند. برای نمونه، در حالی که افراد ثروتمند می‌توانند با پرداخت هزینه‌های بالا از طرح‌های ترافیک عبور کنند، مردم عادی ناچارند آلودگی بیشتری را تحمل کنند. از سوی دیگر، جلسات متعدد مدیران و مسئولان کشور برای کاهش آلودگی هوا تاکنون هیچ نتیجه‌ای نداشته است. البته مردم هم سهم خود را ایفا نمی‌کنند و به جای استفاده از حمل‌ونقل عمومی همچنان استفاده از خودروهای شخصی و تک سرنشین را ترجیح می‌دهند.»
 
از تئوری تا عمل 
برای رفع آلودگی هوای تهران
امروز بررسی ابعاد مختلف معضل آلودگی هوا در تهران و سایر کلانشهرهای کشور به امری الزامی تبدیل شده است، چرا که شاخص کیفیت هوا در بسیاری از روزهای پاییز و زمستان در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس و حتی تمامی شهروندان قرار دارد. دکتر سجاد بهرامی، کارشناس شهری و جامعه‌شناس با اشاره به تداوم آلودگی هوا در کلانشهرها به «ایران» می‌گوید: «ما با پدیده‌ای مواجه هستیم که از حالت حاد به مزمن تبدیل شده است. آلودگی هوا دیگر یک بحران فصلی نیست، بلکه به بخشی از زندگی روزمره شهروندان تهرانی و سایر کلانشهرها تبدیل شده است. تهران از نظر شاخص کیفیت هوا (AQI) در رده شهرهای بسیار آلوده جهان قرار دارد. میانگین سالانه ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در تهران حدود ۳۵ میکروگرم بر مترمکعب است، این در حالی است که این شاخص در شهرهای اروپایی مانند استکهلم و کپنهاگ بین ۸ تا ۱۰ میکروگرم بر مترمکعب است. حتی در مقایسه با برخی کلانشهرهای آسیایی مانند توکیو و سئول که روزگاری مشکل مشابهی داشتند، ما وضعیت نامطلوب‌تری داریم.» این کارشناس ارشد شهری با تحلیل ریشه‌های تاریخی این معضل توضیح می‌دهد: «سه عامل اصلی در ایجاد این وضعیت نقش دارند؛ اول، توسعه شهری بدون برنامه‌ریزی یکپارچه و توجه ناکافی به حمل‌ونقل عمومی؛ دوم، صنایع آلاینده در حاشیه و حتی داخل شهرها و سوم، کیفیت پایین سوخت و خودروهای فرسوده. نکته قابل تأمل این است که ما از دهه 70 با این مشکل آشنا هستیم و قوانین و مقررات متعددی نیز تصویب شده است، اما شکاف بین قانون و اجرا همچنان عمیق است.»

از حرف تا عمل
در این شرایط راهکارهای عملی بشدت مورد نیاز است. بهرامی می‌گوید: تحول در نظام مدیریت شهری باید انجام شود. ما نیازمند ایجاد یک نهاد فرابخشی با اختیارات گسترده برای مقابله با آلودگی هوا هستیم. این نهاد باید بتواند بر عملکرد تمام سازمان‌های مرتبط نظارت و آنها را هماهنگ کند. همچنین توسعه واقعی حمل‌ونقل عمومی و کاهش سرفاصله‌های قطارهای شهری و مترو باید انجام شود. سهم حمل‌ونقل عمومی در تهران حدود ۲۵ درصد است، این در حالی است که در شهرهای پیشرفته این سهم به ۶۰ تا ۷۰ درصد می‌رسد، پس به سرمایه‌گذاری جدی در توسعه مترو، اتوبوسرانی و دوچرخه‌سواری نیاز داریم.
او با اشاره به اینکه معاینه فنی، حلقه مفقوده مبارزه با آلودگی هواست، توضیح می‌دهد: «معاینه فنی مؤثر می‌تواند سهم مهمی در کاهش آلودگی هوا داشته باشد. مطالعات شهری نشان می‌دهد خودروهای فاقد معاینه فنی تا ۱۰برابر بیشتر از خودروهای دارای معاینه فنی استاندارد، آلایندگی تولید می‌کنند. متأسفانه سیستم معاینه فنی ما با چالش‌های متعددی مواجه است. اولین مشکل، پوشش نداشتن کامل خودروهاست. برآوردها نشان می‌دهد حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد خودروها به طور منظم معاینه فنی نمی‌شوند. دومین مشکل، امکان دورزدن قانون از طریق روش‌های غیرمتعارف است.» این کارشناس شهری با صراحت به پدیده «ستادهای معاینه فنی حاشیه شهر» اشاره می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه برخی شهروندان به جای حل مشکلات فنی خودرو، با مراجعه به مراکز غیراستاندارد در حاشیه شهرها یا با استفاده از روابط خاص، گواهی معاینه فنی دریافت می‌کنند. این کار نه تنها مشکل آلایندگی خودرو را حل نمی‌کند، بلکه به تداوم چرخه معیوب آلودگی هوا کمک می‌کند. باید سیستم نظارتی را تقویت کنیم. استفاده از دوربین‌های پلاک‌خوان برای شناسایی خودروهای فاقد معاینه فنی، افزایش جریمه‌ها و نظارت مؤثر بر فعالیت مراکز معاینه فنی از ضروریات اجتناب ناپذیر است.»

از مسئولیت فردی تا اقدام جمعی
همه شهروندان در کنار نهادهای مسئول در کاهش میزان آلودگی هوا سهم دارند. این جامعه‌شناس درباره نقش عموم شهروندان می‌گوید: «شهروندان باید بدانند که معاینه فنی فقط یک الزام قانونی نیست، بلکه مسئولیتی اجتماعی در قبال سلامت خود و دیگران است. هر شهروندی باید به مراکز معتبر معاینه فنی مراجعه و در صورت نیاز به تعمیر خودرو، نسبت به رفع مشکلات آلایندگی خودرو اقدام کند. نیازی نیست شهروندان برای اخذ معاینه فنی به دنبال راه‌های غیرمتعارف بروند. امروزه مراکز متعددی در سطح شهر وجود دارند که می‌توانند خدمات معاینه فنی را به صورت استاندارد ارائه دهند.» به اعتقاد این کارشناس شهری، آلودگی هوا فقط یک مشکل زیست‌محیطی نیست، بلکه تهدیدی جدی برای سلامت عمومی، اقتصاد و توسعه پایدار است. بر اساس مطالعات، آلودگی هوا سالانه هزاران مرگ زودرس در کشور را به دنبال دارد و هزینه‌های اقتصادی مستقیم و غیرمستقیم زیادی به جامعه تحمیل می‌کند: «فاصله ما با وضعیت مطلوب بسیار است، اما با اراده جدی، برنامه‌ریزی علمی و مشارکت همگانی می‌توانیم این فاصله را کاهش بدهیم. باید از مرحله شعار و تئوری خارج شویم و به اقدام عملی و مؤثر بپردازیم. سلامت نسل حاضر و آینده در گرو اقدام امروز ماست. حل معضل آلودگی هوا نیازمند عزمی ملی، برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت تمامی نهادهای مسئول و شهروندان است.»

وظیفه شهروندان 
در روزهای آلوده سال چیست؟
اما در میان این گلایه‌ها، کمتر کسی از خود می‌پرسد سهم ما شهروندان در رهایی از این بحران چیست و به‌عنوان ساکنان این شهر چه مسئولیتی بر دوش داریم. علایی، زنی میانسال با ماسکی که تقریباً همه صورتش را پوشانده و سرفه‌های پشت هم می‌کند در مسیر درمانگاه «علی‌ابن‌ابیطالب» شهرک غرب است. او می‌گوید: «هوای آلوده برایم مثل سم است. آلرژی دارم و این روزها باید در خانه بمانم، هرچند دستگاه تصفیه هوا دارم اما هوای داخل خانه هم انگار برایم سالم نیست. از همسایه‌هایم گله دارم، هر خانواده دو تا سه خودرو دارند و در روزهای وارونگی هوا، خودروهایشان را در پارکینگ روشن می‌کنند تا گرم شود. دود این خودروها وارد ساختمان می‌شود و به چشم امثال من می‌رود.» او می‌گوید: «در این زمینه فرهنگ‌سازی کافی انجام نشده و شهروندان دقیقاً نمی‌دانند چه باید بکنند تا آلودگی کمتر شود. دست‌کم ما مردم باید بیشتر همراهی و همدلی کنیم؛ مثلاً تا حد امکان از اتوبوس و مترو استفاده کنیم. من ۲۰ سال است که شاغلم و به‌ندرت با ماشین شخصی به محل کار رفته‌ام. کافی است به شهر نگاه کنید، تهران تبدیل به یک پارکینگ بزرگ شده! مگر می‌شود در چنین پارکینگی هوا سالم باشد؟ من به‌عنوان یک شهروند سعی می‌کنم وظیفه‌ام را انجام دهم و در بیشتر رفت و آمدهایم یا از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنم یا پیاده بروم. دیگر نمی‌دانم چه کار دیگری از دستم برمی‌آید. حتی به ذهنم رسیده که از تهران مهاجرت کنم و در شهری کوچک زندگی کنم، اما تقریباً همه جای کشور گرفتار این آلودگی است.»  رسولی، تعمیرکار خودرو، در حوالی دانشگاه امام صادق یک تعمیرگاه کوچک دارد. بدون ماسک، بی‌خیال مشغول تعمیر خودرویی در مغازه‌اش است. او می‌گوید: «من در هر شرایطی مجبورم به محل کارم بیایم و هزینه‌های زندگی‌ام را تأمین کنم. همه فکر می‌کنند باید با ماشین شخصی کارهایشان را انجام دهند. بیشتر خودروهایی که به اینجا می‌آورند از رده خارج هستند و آلودگی را تشدید می‌کنند. دولت باید همراه بخش خصوصی، بویژه خودروسازها، برای خارج کردن این خودروها و موتورسیکلت‌ها از چرخه مصرف همکاری بیشتری داشته باشد. به نظرم این کار قطعاً راه‌حل مؤثری برای کاهش آلودگی هوای شهر است.»
او با تأکید بر اینکه مردم باید در کنار مسئولان باشند و با آن‌ها همکاری کنند، توضیح می‌دهد: «هرچند وسایل نقلیه عمومی مشکلات خاص خود را دارد، اما دولت باید زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی را به‌روز کند تا مردم رغبت بیشتری به استفاده از آنها پیدا کنند. نمی‌شود هربار که هوا آلوده شد، دولت به ما بگوید از خانه خارج نشوید و ما هم چشم‌مان به آسمان باشد تا باد و باران بیاید تا آلودگی را با خود ببرد و دو روز بعد باز روز از نو، روزی از نو.» با آنکه هوا به‌شدت آلوده است و پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ طرح زوج و فرد از در منازل را اجرا کرده، همچنان در خیابان‌ها خودروهای تک‌سرنشین دیده می‌شود. مردی که به سمت ماشینش می‌رود، در پاسخ به این سؤال که به عنوان یک شهروند چه اقدامی برای کاهش آلودگی هوا انجام می‌دهد، با عصبانیت می‌گوید: «من به شخصه چه کار می‌توانم بکنم؟ بله، هر روز و در هر شرایطی ماشین می‌آورم و مجبورم از آن استفاده کنم. در نزدیکی محل کار و خانه‌ام نه ایستگاه اتوبوس هست و نه ایستگاه مترو. برای رسیدن به ایستگاه باید مسافت زیادی را در این هوای آلوده پیاده‌روی کنم یا ساعت‌ها در سرما کنار خیابان منتظر تاکسی بایستم. همین حالا هم سردرد دارم و نمی‌توانم این سختی‌ها و اتلاف وقت را تحمل کنم. تازه، خوب کردن هوا وظیفه من نیست؛ دولت باید به فکر راهکار اساسی باشد.»
 
چه باید کرد؟
برآیند گفت‌و‌گوها با مردم و کارشناسان این موضوع را تأیید می‌کند که همه به این موضوع واقف هستند که آلودگی هوا یک بحران قدیمی است و فقط با همکاری دولت، شهرداری، بخش خصوصی و خود شهروندان می‌توان به کاهش آن دست یافت.  در میان همه راهکارها معاینه فنی استاندارد خودروها به‌عنوان یکی از راهکارهای مؤثر و قابل اجرا، می‌تواند سهم مهمی در کاهش آلودگی هوا داشته باشد، مشروط بر اینکه به‌طور جدی و فراگیر پیگیری شود. بر اساس تحلیل‌های کارشناسی، مقابله با آلودگی هوا نیازمند عزمی هماهنگ و تقسیم وظایف دقیق بین نهادهای ذی‌ربط است. در این راستا، شهرداری‌ها با تمرکز بر توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی مانند گسترش خطوط مترو و ناوگان اتوبوسرانی برقی و همچنین اجرای سیاست‌های مدیریت تقاضای سفر مانند گسترش محدوده طرح ترافیک، نقش محوری را ایفا می‌کنند. این نهاد موظف است با ایجاد و نگهداری فضای سبز راهبردی و پیاده‌روسازی معابر، به تصفیه طبیعی هوا و کاهش وابستگی به خودروی شخصی کمک شایانی کند. در بعد نظارتی و اجرایی، پلیس راهور با بهره‌گیری از فناوری مانند دوربین‌های پلاک‌خوان موظف به کنترل و اعمال قانون بر خودروهای فاقد معاینه فنی معتبر و جلوگیری از تردد خودروهای آلاینده است. هماهنگی استراتژیک بین این نهادها تحت مدیریت یک ستاد فرابخشی قدرتمند، شرط ضروری برای خروج از بن‌بست کنونی است.

انتظار برای باران، راهی برای رفع آلودگی هوا نیست

میدان هفت‌حوض، یکی از شلوغ‌ترین نقاط محله نارمک در شرق تهران، این روزها به دلیل آلودگی هوا خلوت‌تر از گذشته شده است. اینکه آلودگی هوا در تهران موجب کاهش رونق مکان‌هایی مانند میدان هفت‌حوض شود، عجیب نیست. سلطانی، کاسب ۳۷ ساله بازار نارمک، علت تکرار هر ساله آلودگی هوا را نبود برنامه‌ریزی درست می‌داند و می‌گوید: «فکر نمی‌کنم در سال‌های گذشته اقدام اساسی برای رفع آلودگی هوا انجام شده باشد، در غیر این صورت وضعیت این نبود. بیشتر منتظر باد و باران هستیم تا اقدامی از سوی شهرداری یا دولت. همان‌طور که در سال‌های گذشته باران می‌آمد و هوای شهر را تمیز می‌کرد، اما چون امسال بارندگی نداشتیم، این مشکل شدیدتر احساس می‌شود.» او به اقدامات دولت برای رفع آلودگی هوا اشاره می‌کند می‌گوید: «دولت آقای پزشکیان حداقل تفاوت‌هایی با دولت‌های پیشین دارد؛ مثلاً  برخی کارخانه‌ها را مجبور کرده‌اند از موتور برق استفاده کنند تا فشار مصرف برق بر نیروگاه‌ها کاهش یابد. البته این تنها اقدام مؤثر نبوده که من از دولت دیدم، اما چون از جزئیاتش باخبرم به آن اشاره کردم.  شهرداری تهران هم می‌تواند اقدامات مؤثرتری برای کاهش آلودگی انجام دهد، مثلاً تعداد اتوبوس‌های بی‌آرتی را بیشتر کند یا در برخی نقاط خدمات حمل‌ونقل عمومی را رایگان کند تا مردم بیشتر از قبل به استفاده از وسایل نقلیه عمومی ترغیب شوند.» سلطانی به‌عنوان یک شهروند مسئولیت پذیر راهکاری برای کنترل این بحران پیشنهاد می‌دهد و می‌گوید: «اگر مبالغ حاصل از جریمه خودروها به‌طور مستقیم به بخش حمل‌ونقل عمومی اختصاص یابد تا شهروندان بتوانند از امکانات ارزان‌تر و باکیفیت‌تر بهره‌مند شوند شاید از ترددهای خودروهای شخصی تک سرنشین کاسته شود. همچنین لازم است اطلاع‌رسانی درباره وضعیت آلودگی هوا دست‌کم ۲۴ ساعت زودتر انجام شود تا مردم فرصت کافی برای برنامه‌ریزی و انتخاب شیوه مناسب رفت‌وآمد داشته باشند.» او با طرح این سؤال‌ها که چه میزان بودجه برای کنترل آلودگی هوا اختصاص یافته است و چه مقدار از این بودجه در مسیر درست هزینه شده  و اینکه اگر هیچ اقدامی انجام نمی‌شد، وضعیت آلودگی هوا چه تفاوتی با شرایط امروز داشت؟ از مسئولان می‌خواهد توضیحاتی درباره اقدامات انجام‌شده برای مقابله با بحران آلودگی هوا بدهند./ایران