گوشـــی را زمیـــن بگـــذار!
شفاآنلاین»سلامت» امروزه با افزایش آمار تک‌فرزندی و سبک زندگی کم‌تحرک، استفاده بیش از حد از بازی‌های ویدیویی هم بیشتر شده تا جایی که به گفته روان‌شناسان، می‌تواند آثار روانی زیادی را در دوره‌های مختلف زندگی به دنبال داشته باشد. این روزها خبری از بچه‌ها در کوچه‌ها نیست، سکوت جای سر و صدا و بازی‌های کودکان را گرفته و دیگر کمتر شاهد دوچرخه‌سواری و فوتبال گل کوچک پسران و خاله‌بازی دخترانی هستیم که مشغول تخلیه انرژی بودند و شب خسته از بازی‌های روزانه خیلی زود به خواب می‌رفتند. در حال حاضر و با باز شدن دنیای دیجیتال به زندگی خانواده‌ها، از سنین پایین حتی هنگامی که کودک هنوز در کالسکه می‌نشیند، با گوشی‌های هوشمند آشنایی دارد و وابستگی به دنیای گوشی هوشمند و بازی‌ها و سرگرمی‌های رایانه‌ای از همان اولین سال‌های تولد در افراد شکل می‌گیرد؛ موضوعی که شاید در سال‌های اول زندگی خیلی پررنگ نباشد و به چشم نیاید، اما عوارضش در نوجوانی خودنمایی می‌کند. دکتر فرشاد نجفی‌پور، روان‌شناس و مشاور خانواده در این‌باره می‌گوید:«کاهش فعالیت بدنی و کمبود روابط اجتماعی حضوری، سلامت روانی نوجوانان را به‌شدت تحت فشار قرار داده است و این روند، بدون مداخله جدی خانواده‌ها و نهادهای مسئول، می‌تواند در آینده بحران‌آفرین شود. در دهه‌های اخیر، تغییرات فرهنگی، اقتصادی و تکنولوژیک در زندگی خانواده‌ها باعث شده الگوهای تربیتی و سبک زندگی نوجوانان دچار دگرگونی جدی شود.»
به گزارش شفاآنلاین: به گفته این روان‌شناس و مشاور خانواده، سه عامل تک‌فرزندی، کم‌تحرکی و گرایش افراطی به بازی‌های ویدیویی، بیشترین اثر منفی را بر سلامت روانی و اجتماعی نوجوانان دارد و ترکیب این سه، مانند یک چرخه معیوب می‌تواند اثرات هر کدام را تشدید کند.
سبک زندگی کم‌تحرک؛ زنگ خطر خاموش
نجفی‌پور با اشاره به اینکه نوجوانان کم‌تحرک، بیشتر در معرض خطر ابتلا به چاقی، اضطراب و افسردگی هستند، توضیح می‌دهد:«وقتی یک نوجوان کمتر از ۳۰۰ دقیقه در هفته فعالیت بدنی داشته باشد، از نظر ترشح هورمون‌های شادی‌آور و مدیریت استرس دچار کمبود می‌شود. این کمبود به مرور باعث می‌شود انگیزه فعالیت هم کمتر شود و چرخه بی‌تحرکی ادامه پیدا کند.»
دختران، کم‌تحرک‌تر از پسران
او تأکید می‌کند کم‌تحرکی در دختران بیشتر دیده می‌شود و این مسأله در کنار فشارهای اجتماعی و انتظارات فرهنگی، می‌تواند آنها را بیش از پسران در معرض مشکلات روانی قرار دهد. بازی‌های ویدیویی اگرچه می‌توانند فواید آموزشی یا مهارتی داشته باشند، اما استفاده بیش از حد از آنها پیامدهای نگران‌کننده‌ای دارد. نجفی‌پور می‌گوید:«پسران نوجوان معمولاً بیشتر از دختران به بازی‌های ویدیویی گرایش دارند و همین موضوع خطر اعتیاد به بازی و کاهش مهارت‌های اجتماعی را در آنها افزایش می‌دهد، در حالی که دختران کم‌تحرک ممکن است بیشتر با احساس تنهایی و کاهش اعتمادبه‌نفس روبه‌رو شوند. در سال‌های اخیر، همه‌گیری کرونا را داشتیم که سبب شد بسیاری از نوجوانان ساعت‌ها وقت خود را در فضای مجازی و بازی‌های آنلاین بگذرانند و تماس‌های اجتماعی حضوری به حداقل رسیده بود. همه‌گیری کرونا، نمونه واضحی از تأثیر کاهش ناگهانی فعالیت بدنی بر سلامت روان نوجوانان است. دوران قرنطینه باعث شد بسیاری از نوجوانان نه‌تنها فعالیت بدنی خود را از دست بدهند، بلکه ارتباطات حضوری با همسالانشان را هم کنار بگذارند. نتیجه این شد که میزان استرس، اضطراب و حتی پرخاشگری در میان این گروه سنی افزایش پیدا کرد.»
تک‌فرزندی و احتمال انزوای تدریجی
این روان‌شناس تأکید می‌کند تک‌فرزند بودن لزوماً به معنای آسیب روانی نیست، اما در شرایطی که نوجوان فرصت کافی برای تعامل اجتماعی ندارد، می‌تواند به عاملی جدی برای انزوا تبدیل شود. خواهر و برادر داشتن، فرصتی برای یادگیری مهارت‌های مذاکره، تقسیم منابع و مدیریت تعارض است. در خانواده‌های تک‌فرزند، اگر جایگزین مناسبی برای این روابط ایجاد نشود، نوجوان ممکن است در ارتباط با همسالان آسیب‌پذیرتر باشد. نجفی‌پور توضیح می‌دهد:«کم‌تحرکی در دختران و وابستگی به بازی‌های ویدیویی در پسران، دو الگوی رایج اما متفاوت است. دخترانی که فعالیت بدنی کمی دارند، بیشتر به مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی و احساس تنهایی دچار می‌شوند. پسرانی که بیش از حد بازی می‌کنند، اغلب با مشکل کاهش اعتمادبه‌نفس، ضعف مهارت‌های اجتماعی و حتی افت تحصیلی روبه‌رو هستند.»
نقش فرهنگ و اقتصاد در سلامت روان
«شرایط فرهنگی و اقتصادی خانواده نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری سبک زندگی نوجوانان دارد.» این را نجفی‌پور می‌گوید و توضیح می‌دهد:«در جوامعی که ورزش و بازی در فضای باز ارزشمند شمرده می‌شود، نوجوانان فعال‌تر و از نظر روانی سالم‌ترند، اما در فرهنگ‌هایی که نقش‌های جنسیتی سنتی غالب است، دختران بیشتر به ماندن در خانه تشویق می‌شوند و همین امر تحرک آنها را کاهش می‌دهد.»
به گفته او، وضعیت اقتصادی هم بر این روند اثر دارد. خانواده‌هایی که درآمد بیشتری دارند، معمولاً دسترسی به امکانات ورزشی، کلاس‌های آموزشی و فضاهای تفریحی ایمن دارند و این موارد می‌تواند بخشی از اثرات منفی کم‌تحرکی را کاهش دهد.
بر اساس مطالعات بین‌المللی که نجفی‌پور به آنها اشاره می‌کند، نسل‌های جوان نسبت به نسل‌های قدیمی‌تر در برابر سبک زندگی کم‌تحرک آسیب‌پذیرترند.
او می‌گوید:«سالمندان هم از بی‌تحرکی آسیب می‌بینند، اما جوانان به دلیل وابستگی بیشتر به تعاملات روزانه و شبکه‌های اجتماعی، در شرایط محدودیت حرکتی، افت روانی شدیدتری را تجربه می‌کنند.»
راهکارهای پیشگیری از انزوا
نجفی‌پور چند راهکار عملی برای کاهش اثرات منفی این سه عامل بر سلامت روان نوجوانان ارائه می‌دهد که ایجاد برنامه‌های ورزشی خانوادگی یکی از آنهاست. همچنین تنظیم محدودیت زمانی برای استفاده از بازی‌های ویدیویی و جایگزین کردن بخشی از آن با فعالیت‌های بیرونی، تشویق به حضور در جمع همسالان از طریق کلاس‌ها، باشگاه‌ها یا فعالیت‌های داوطلبانه، آموزش والدین درباره اثرات روانی کم‌تحرکی و اهمیت تعاملات اجتماعی در رشد فرزندشان و سرمایه‌گذاری شهری در ایجاد فضاهای عمومی ایمن برای بازی و ورزش نوجوانان، از جمله راهکارهای مهم است.
این روان‌شناس معتقد است کم‌تحرکی، بازی‌های ویدیویی و تک‌فرزندی، هر کدام به تنهایی می‌توانند بر سلامت روان نوجوانان اثر بگذارند، اما ترکیب آنها تهدیدی جدی و چند بعدی ایجاد می‌کند. مدیریت این تهدید، نیازمند همکاری والدین، مدارس، مسئولان فرهنگی و حتی رسانه‌هاست. اگر امروز اقدامی جدی انجام نشود، فردا ممکن است با نسلی روبه‌رو شویم که به جای ارتباطات انسانی واقعی، در دنیای مجازی زندگی می‌کند و از نظر روانی شکننده‌تر از نسل‌های پیشین است.
