آمار نگران کننده مصرف مواد و الکل در میان دانشجویان
شفاآنلاین»جامعه»سازمان امور دانشجویان هشدار داد که با اعداد به دست آمده از وضعیت مصرف سیگار و سیگار الکترونیک، قلیان و مشروبات الکلی و حتی خانواده کانابیس و مواد سنگین و داروها در ارزیابی‌های انجام شده در فاصله سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۲ و با توجه به اینکه اعداد در این ارزیابی‌ها، با وجود افت و خیزهای اندک ولی در مجموع روند افزایشی داشته، نگرانی‌های جدی در این زمینه وجود دارد.
به گزارش شفاآنلاین: نتایج ارزیابی‌های وزارت بهداشت و وزارت علوم از وضعیت مصرف مواد و الکل در دانشجویان دانشگاه‌های تحت پوشش حاکی از آن است که اختلالات روان، گرایش یا اعتیاد به مصرف مواد و الکل در دانشجویان، به یک معضل نیازمند اقدامات فوری تبدیل شده است.
به گزارش اعتماد، این ارزیابی‌ها در قالب «بررسی سیمای زندگی دانشجویی» توسط سازمان امور دانشجویان وزارت علوم و «سبک زندگی» توسط اداره سلامت روان وزارت بهداشت انجام شده و نتایج آن، اخیرا در کنگره دانش اعتیاد ارایه شد.
نتایجی که سازمان امور دانشجویان وزارت علوم ارایه داد، گزارشی از ارزیابی‌های ۵ دوره و در سال‌های ۱۳۹۴.۱۳۹۵، ۱۳۹۶.۱۳۹۸ و ۱۴۰۲ بود که در این ارزیابی‌ها، وضعیت مصرف سیگار، قلیان، سیگار الکترونیک، قرص اکس، شیشه، تریاک، هرویین، ال‌اس‌دی، مرفین، کوکایین، متادون، ریتالین و ترامادول در دانشجویان دانشگاه‌های دولتی وابسته به وزارت علوم بررسی شده بود و سازمان امور دانشجویان نتایج این ارزیابی‌ها را در ۳ گروه مجزا شامل دخانیات و مشروبات (مشروب، قلیان، سیگار الکترونیکی و سیگار) مواد سنگین (اکس، شیشه، تریاک، هرویین، ال‌اس‌دی، مرفین، کوکایین) داروها (ریتالین، متادون، ترامادول) طبقه‌بندی کرده بود.
وزارت بهداشت هم ارزیابی مشابهی در سال ۱۴۰۳ و با محور بررسی اختلالات روان و وضعیت مصرف مواد و الکل در ۱۱ هزار دانشجوی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور انجام داده بود که نتایج این ارزیابی را ارایه داد اما مسوولان وزارت علوم و وزارت بهداشت تاکید داشتند که این اعداد، به هیچ‌وجه مترادف با شیوع‌شناسی نیست بلکه فقط سیمایی از وضع اختلالات روان، مصرف مواد و الکل در دانشجویان ترسیم می‌کند.
نتایج ارزیابی سازمان امور دانشجویان از وضع مصرف مواد و الکل در دانشجویان دانشگاه‌های دولتی وابسته به وزارت علوم: (این ارزیابی در سال‌های ۱۳۹۴.۱۳۹۵، ۱۳۹۶.۱۳۹۸ و ۱۴۰۲ انجام شد)
تجربه مصرف سیگار: میزان مصرف سیگار در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۳۹۴ افزایش داشته و با یک روند صعودی، از ۱۴.۸ درصد در سال ۱۳۹۴ به ۲۰ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است. طبق نتایج این ارزیابی‌ها، بالاترین میزان مصرف سیگار با شیوع ۲۰.۲ درصدی در سال ۱۳۹۸ ثبت شده است.
تجربه مصرف مشروب: میزان مصرف مشروب در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۳۹۴ افزایش داشته و از ۹.۱۶ درصد در سال ۱۳۹۴ به ۱۲.۴ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است. طبق نتایج این ارزیابی‌ها، میزان مصرف مشروب در سال ۱۳۹۵ به ۱۰.۸ درصد، در سال ۱۳۹۶ به ۱۲.۴ درصد و در سال ۱۳۹۸ به ۱۴.۵ درصد رسیده که بالاترین میزان شیوع مصرف در ۵ دوره ارزیابی است اما در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۳۹۸ کاهش داشته و شیوع ۱۲.۴ درصدی بابت مصرف مشروب ثبت شده است.
تجربه مصرف قلیان: در ارزیابی سال ۱۳۹۴ شیوع مصرف قلیان ۱۸.۶ درصد بوده که در یک روند افزایشی، در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ به بیش از ۲۰ تا ۲۳ درصد رسیده اما در سال ۱۴۰۲ به ۱۸.۳ درصد کاهش یافته است.
تجربه مصرف ویپ (سیگار الکترونیک): مصرف سیگار الکترونیک فقط در ارزیابی سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۲ ثبت شده اما در همین ارزیابی‌ها هم، اعداد حاکی از افزایش شیوع مصرف سیگار الکترونیکی است چنانکه میزان مصرف ویپ از ۵.۵ درصد در سال ۱۳۹۸ به ۹.۹ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است.
تجربه مصرف تریاک: در ارزیابی سال ۱۳۹۴ تجربه مصرف تریاک ۱.۹۶ درصد بوده، در سال ۱۳۹۵ به ۲ درصد رسیده و با کاهشی اندک در سال ۱۳۹۶ تا ۱.۹۸ درصد تنزل داشته اما در ارزیابی ۱۳۹۸ این عدد به ۲.۷ درصد افزایش یافته و ارزیابی ۱۴۰۲ هم شیوع ۲.۸ درصدی تجربه مصرف تریاک را در دانشجویان دانشگاه‌های دولتی وابسته به وزارت علوم ثبت کرده است.
تجربه مصرف شیشه: ۵ دوره ارزیابی سازمان امور دانشجویان از تجربه مصرف شیشه در دانشجویان دانشگاه‌های دولتی، نتیجه مشابه وضع مصرف تریاک دارد. در حالی که در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵، شیوع تجربه مصرف شیشه ۱.۰۳ درصد ثبت شده، این عدد در سال ۱۳۹۶ به ۱.۱۸ درصد، در سال ۱۳۹۸ به ۱.۱۹ درصد و در سال ۱۴۰۲ با اختلاف نگران‌کننده نسبت به سال ۱۳۹۸ به ۲.۴ درصد رسیده است.
تجربه مصرف اکس: طبق نتایج ۵ دوره ارزیابی سازمان امور دانشجویان، تجربه مصرف اکس متفاوت با تریاک و شیشه بوده و شیوع تجربه مصرف این ماده روانگردان در فاصله سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸، افت و خیز داشته چنانکه در سال ۱۳۹۴ شیوع تجربه مصرف اکس ۱.۰۷ درصد گزارش شده اما در ارزیابی سال ۱۳۹۵ به ۱.۰۴ درصد کاهش یافته و در سال ۱۳۹۶ در یک روند افزایشی به ۱.۲۳ درصد رسیده اما سال ۱۳۹۸ با کاهش نه چندان قابل توجه، عدد ۱.۸ درصد از شیوع تجربه مصرف این ماده روانگردان ثبت شده و از وضع سال ۱۴۰۲ هم عددی در دست نیست.
تجربه مصرف هرویین، ال‌اس‌دی، مرفین و کوکایین در سال ۱۴۰۲: در گزارشی که سازمان امور دانشجویان در کنگره اعتیاد ارایه داد، شیوع تجربه مصرف هرویین، ال‌اس‌دی، مرفین و کوکایین، بدون مقایسه با سال‌های قبل ذکر شده بود. طبق نتایج ارزیابی سال ۱۴۰۲، شیوع تجربه مصرف هرویین در دانشجویان دانشگاه‌های دولتی وابسته به وزارت علوم ۲.۱ درصد، ال‌اس‌دی ۲.۳ درصد، مرفین ۲.۵ درصد و کوکایین ۲.۷ درصد ثبت شده است.
تجربه مصرف ریتالین: مصرف ریتالین در ارزیابی‌های انجام شده در سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۲روند رو به افزایش داشته چنانکه در سال ۱۳۹۴ با عدد ۱.۷۷ درصد، در سال ۱۳۹۵ با شیوع ۱.۸ درصد، سال ۱۳۹۶ با شیوع ۲.۱۲ درصد، و سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۲ با شیوع ۲.۸ درصدی ثبت شده است.
تجربه مصرف ترامادول: ارزیابی‌های سازمان امور دانشجویان، روند رو به رشد تجربه مصرف ترامادول را ثبت کرده چنانکه در سال ۱۳۹۴ شیوع تجربه مصرف قرص ترامادول در دانشجویان دانشگاه‌های دولتی وزارت علوم، ۲.۶۱ درصد بوده که در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ با کاهشی اندک به ۲.۲ درصد رسیده اما در سال ۱۳۹۸ شیوع تجربه مصرف این داروی مخدر، به عدد ۲.۹ درصد و در سال ۱۴۰۲ به ۲.۶ درصد رسیده است.
تجربه مصرف متادون: مقایسه ۵ دوره ارزیابی سازمان امور دانشجویان از وضع تجربه مصرف متادون، حاکی از یک روند پرنوسان است چنانکه در سال ۱۳۹۴ شیوع تجربه مصرف متادون ۱.۵۳ درصد ثبت شده و در سال ۱۳۹۵ با کاهش اندکی به ۱.۳ درصد رسیده اما از سال ۱۳۹۶ باز هم افزایش داشته و در این سال به ۱.۴۷ درصد و در سال ۱۳۹۸ با افزایش قابل توجه به ۲.۴ درصد رسیده و در سال ۱۴۰۲ با کاهش بسیار جزیی، ۲.۳ درصد ثبت شده است.
نتایج ارزیابی ۱۴۰۴ به مسوولان ارایه خواهد شد
طبق اعلام مسوولان سازمان امور دانشجویان، امسال هم این ارزیابی انجام شده اما هنوز نتایج آن مورد بررسی قرار نگرفته است. این ارزیابی ۱۲۰ هزار دانشجو در سراسر کشور را بابت دفعات مصرف ۱۲ ماهه ۲۷ ماده اعتیادآور از گروه دخانیات (سیگار، سیگار الکترونیکی، قلیان) مشروبات الکلی، کانابیس (ماری جوانا، علف، وید، گل، حشیش) گروه روانگردان و محرک و توهم‌زا (ماشروم، قرص اکس، ال‌اس‌دی و اسید، شیشه، کوکایین، کتامین) مخدرهای گروه مرفین (تریاک، هرویین، کراک، متادون، مرفین، پتدین) داروهای اعتیادآور و آرامبخش در گروه داروهای ممنوع از فروش بدون نسخه یا تحت کنترل (ترامادول، ریتالین، بوپرونورفین، زولپیدوم، دیازپام، اگزازپام، کلونازپام، قرص یا شربت کدیین‌دار) و همچنین استروییدها و داروهای موجود در عطاری‌ها مورد سوال قرار داده و البته به دلیل روند افزایشی مصرف گل، پرسش در مورد تجربه مصرف این ماده روانگردان-توهم‌زا، یک ردیف جداگانه از این پرسشنامه را به خود اختصاص داده است.
در حالی که سازمان امور دانشجویان، هر دو سال یک‌بار طرح ارزیابی وضع مصرف مواد و مشروب و مواد اعتیادآور را برای دانشجویان دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم در سراسر کشور اجرا می‌کند و نتایج این ارزیابی را به نهادهای تصمیم‌گیرنده ارایه می‌دهد، مسوولان این سازمان، در ادامه ارایه این گزارش در کنگره اعتیاد، ضمن تاکید بر اینکه تجربه مصرف یا اعتیاد در جامعه دانشجویی از جامعه عمومی متفاوت نیست، هشدار دادند که شرایط دانشگاه، دور افتادن از محیط خانواده، همزیستی شبانه‌روزی با همسالان و مهاجرت کوتاه‌مدت به محیط آموزشی، ظرفیت همانندسازی دارد و ممکن است آثار و عواقبی ایجاد کند.
این مسوولان گفتند که با اعداد به دست آمده از وضعیت مصرف سیگار و سیگار الکترونیک، قلیان و مشروبات الکلی و حتی خانواده کانابیس و مواد سنگین و داروها در ارزیابی‌های انجام شده در فاصله سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۲ و با توجه به اینکه اعداد در این ارزیابی‌ها، با وجود افت و خیزهای اندک ولی در مجموع روند افزایشی داشته، نگرانی‌های جدی دارند و اعداد به دست آمده از این ارزیابی‌ها، سبب ان بوده که امسال، شورای سیاست‌گذاری و دبیرخانه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی با تاکید بر آسیب مصرف مواد در محیط‌های آموزشی (دانشگاه‌ها و مدارس) با همکاری ستاد مبارزه با مواد مخدر و با حضور نمایندگانی از دانشگاه آزاد، وزارت بهداشت، آموزش و پرورش، علوم و کشور تشکیل شود.
این مسوولان با انتقاد از جای خالی برنامه‌های منسجم در زمینه آگاهی‌سازی درباره مصرف مواد و نامتناسب بودن محتواهای آموزشی، گفتند که حتی فضای بسیاری از خوابگاه‌های دانشجویی زمینه‌ساز گرایش به مصرف مواد است چون بسیاری از این خوابگاه‌ها، حتی فاقد فضای ورزشی و رفاهی هستند.
این مسوولان همچنین از نامعلوم بودن وضعیت مصرف مواد در کشور انتقاد کردند و گفتند آخرین شیوع‌شناسی ملی درباره وضعیت مصرف مواد در سال ۱۳۹۴ انجام شده در حالی که برنامه‌های ۵ساله توسعه، وزارت کشور و سایر نهادها را مکلف کرده که هرساله باید شیوع‌شناسی انجام دهند و دولت‌ها برای انجام این شیوع‌شناسی باید بودجه اختصاص دهند و شیوع‌شناسی‌ها باید مبتنی بر روش یکسانی انجام شود تا نتایج آن، قابل تجمیع باشد.
بخش دیگری از انتقادات مسوولان سازمان امور دانشجویان این بود که هیچ گزارشی درباره اثربخشی برنامه‌ها و اقدامات پیشگیری از اعتیاد در محیط‌های آموزشی در بازه ۱۰ یا ۱۵ سال اخیر در دست نیست و حتی تحلیلی بر برنامه‌های در حال اجرا و نقاط ضعف این برنامه‌ها هم وجود ندارد در حالی که چنین تحلیل‌هایی می‌توانست نشان دهد که بودجه‌هایی که در این مدت برای پیشگیری از اعتیاد در محیط‌های آموزشی صرف شده، اثربخش یا هدردهی منابع بوده و لازم است این بودجه‌ها قطع شود چون به ضد خود تبدیل شده است.
وزارت بهداشت: با معضل جدی خودکشی در دانشجویان مواجهیم
در بخش دیگری از کارگاه ویژه بررسی وضع مصرف مواد و الکل در دانشجویان، مسوولان اداره سلامت روان وزارت بهداشت هم گزارشی از آخرین ارزیابی مرتبط ارایه دادند. طبق گزارش مسوولان این اداره، آخرین غربالگری سلامت روان دانشجویان علوم پزشکی سراسر کشور، در سال ۱۴۰۲ برای ۴۳ هزار دانشجو و در سال ۱۴۰۳ برای ۴۰ هزار دانشجو انجام شده که نتایج غربالگری دو ساله، حکایت از شیوع ۱۰ درصدی گرایش به مصرف مواد در دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور دارد.
مسوولان این اداره همچنین گفتند که در فاصله سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۳، سه دوره پایش سبک زندگی برای دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور انجام شده و نتایج آخرین پایش برای سال تحصیلی ۱۴۰۳ – ۱۴۰۴ و برای ۱۱ هزار دانشجوی علوم پزشکی کشور نشان داده که اضطراب، افسردگی، مشکلات تحصیلی و مسائل خانوادگی، شایع‌ترین اختلالات مرتبط با سلامت روان در این دانشجویان بوده اما بزرگ‌ترین معضل وزارت بهداشت در مورد دانشجویان پزشکی، خودکشی دانشجویان به عنوان برآیند انواع اختلالات روان است.
این مسوولان همچنین گفتند که طبق نتایج این پایش، مصرف داروهای مسکن و مخدر از نوع ممنوع از تجویز بدون نسخه و تحت کنترل، شایع‌ترین نوع سوءمصرف در میان دانشجویان پزشکی است چرا که این دانشجویان به دلیل حضور در مرکز درمانی و شناخت تخصصی داروها، دسترسی آسان به انواع داروها دارند اما رتبه دوم سوءمصرف در این دانشجویان، مربوط به سیگار، قلیان و پیپ است و مصرف داروهای خواب‌آور، مشروبات سنگین و مشروبات سبک، مواد استنشاقی، داروهای شادی‌آور، مواد توهم‌زا، مواد سنگین و مواد سبک با نسبت تقریبا مساوی بین دانشجویان دختر و پسر، در ردیف‌های بعد قرار می‌گیرند.
بخش دیگری از نگرانی این مسوولان بابت نتایج پایش ۱۴۰۳ تمایل احتمالی شماری از دانشجویان به مصرف مواد سنگین مثل تریاک و حشیش (۵.۴ درصد موافق) مشروبات الکلی (۴.۲ درصد موافق) و سیگار (۶.۴ درصد موافق) بود اگرچه که ۶۲ درصد دانشجویان قبول داشتند که مصرف مواد حتی به صورت تفریحی، اعتیادآور است.
این مسوولان همچنین هشدار دادند که در ایران هم مانند سایر کشورهای جهان، دانشجویان پزشکی به دلیل حمایت‌های اجتماعی کمتر، بیش از سایر دانشجویان در معرض آسیب‌های روانی هستند و شیوع افسردگی و افکار خودکشی در بین دانشجویان پزشکی ایران قابل انکار نیست.
ارتباط معنادار بین وضعیت سلامت روان و میزان مصرف مواد در دانشجویان پزشکی و همچنین، ارتباط مستقیم بین افسردگی و اضطراب و افکار خودکشی با مصرف داروهای ممنوع و تحت کنترل در دانشجویان پزشکی، از دیگر نگرانی‌های این مسوولان بود و هشدار دادند که دسترسی آسان به انواع داروها با هدف کنترل علائم اختلالات روانی، باعث شده که شیوع مصرف مواد در بین پزشکان جوان تا حدی بالاتر از نسبت این شیوع در جامعه عمومی باشد و با در نظر گرفتن شیوع بالای مصرف مواد و ارتباط این شیوع با سلامت روان و فرسودگی شغلی در دانشجویان پزشکی، وضع موجود در کشور، نیازمند پاسخ‌های کلینیکال و موثر بسیار فوری است.
نتایج پایش «سبک زندگی» برای دانشجویان پزشکی کشور در سال تحصیلی ۱۴۰۴ – ۱۴۰۳
در این دوره از پایش ۱۱۶۵۴ دانشجو (۶۲.۳ درصد خانم و ۳۷.۷ درصد آقا) مورد ارزیابی قرار گرفتند.
شایع‌ترین اختلالات اضطرابی با رتبه اول تا چهارم، به ترتیب در دانشجویان دانشگاه‌های خراسان شمالی و خراسان جنوبی (رتبه اول) اصفهان، شهرکرد، کاشان و یزد (رتبه دوم) مازندران، بابل، شاهرود، سمنان، گیلان و گلستان (رتبه سوم) دانشگاه‌های شهید بهشتی، ایران، تهران و علوم توانبخشی (رتبه چهارم) شناسایی شد.
شایع‌ترین اختلال افسردگی با رتبه اول تا چهارم، به ترتیب در دانشجویان دانشگاه‌های یاسوج، بوشهر، شیراز، بندرعباس، فسا، جهرم، لارستان و گراش (رتبه اول) اصفهان، شهرکرد، کاشان و یزد (رتبه دوم) مازندران، بابل، شاهرود، سمنان، گیلان و گلستان (رتبه سوم) شهید بهشتی، ایران، تهران و علوم توانبخشی (رتبه چهارم) شناسایی شد.
شایع‌ترین مسائل و مشکلات تحصیلی با رتبه اول تا چهارم، به ترتیب در دانشجویان دانشگاه‌های اصفهان، شهرکرد، کاشان و یزد (رتبه اول) یاسوج، بوشهر، شیراز، بندرعباس، فسا، جهرم، لارستان و گراش (رتبه دوم) کرمانشاه، کردستان، ایلام، همدان و اسدآباد (رتبه سوم) اردبیل، ارومیه، تبریز، مراغه، خلخال، خوی و سراب (رتبه چهارم) شناسایی شد.
شایع‌ترین میزان خودکشی شامل افکار و اقدام ناکامل به ترتیب در دانشجویان دانشگاه‌های مازندران، بابل، شاهرود، سمنان، گیلان و گلستان (رتبه اول) کرمانشاه، کردستان، ایلام، همدان و اسدآباد (رتبه دوم) اردبیل، ارومیه، تبریز، مراغه، خلخال، خوی و سراب (رتبه سوم) اصفهان، شهرکرد، کاشان و یزد (رتبه چهارم) اهواز، لرستان، آبادان، بهبهان، شوشتر و دزفول (رتبه پنجم) یاسوج، بوشهر، شیراز، بندرعباس، فسا، جهرم، لارستان و گراش (رتبه ششم) قزوین، قم، اراک، زنجان، البرز و ساوه (رتبه هفتم) خراسان شمالی، خراسان جنوبی (رتبه هشتم) جیرفت، کرمان، زابل، زاهدان، رفسنجان، بم، ایرانشهر و سیرجان (رتبه نهم) شهید بهشتی، ایران، تهران و علوم توانبخشی (رتبه دهم) شناسایی شد.
وضعیت شیوع مصرف مواد و داروهای اعتیادآور و الکل در دانشجویان پزشکی در سال تحصیلی ۱۴۰۳ – ۱۴۰۲
مصرف داروهای مسکن بدون تجویز پزشک (۷.۹ درصد)، مواد سبک شامل سیگار، قلیان و پیپ (۳.۴ درصد)، مشروبات سبک شامل آبجو و شراب (۲.۳ درصد)، مواد استنشاقی شامل چسب و تینر و بنزین (۱.۹ درصد)، مشروبات سنگین شامل ویسکی، ودکا و عرق (۱.۸ درصد)، داروهای شادی‌آور شامل قرص اکس (۱.۸ درصد)، داروهای خواب‌آور (۱.۶ درصد)، مواد سنگین شامل تریاک، هرویین، کراک و کوکایین (۱.۵ درصد)، مواد توهم‌زا شامل حشیش، گل، ماری جوانا و علف (۱.۴ درصد)، داروهای مخدر بدون تجویز پزشک شامل متادون (۱.۲ درصد).
