احتمال تزریق خون آلوده به صفر رسیده است

شفاآنلاین»سلامت» سازمان انتقال خون ایران به‌عنوان نهادی ملی با تکیه بر فناوری‌های نوین، غربالگری‌های چندمرحله‌ای و شبکه‌ای منسجم از خدمات تخصصی، موفق شده ایمنی فرآورده‌های خونی را به سطحی بی‌سابقه برساند. از تشخیص سریع ویروس‌های خطرناک با تکنیک‌های مولکولی گرفته تا راه‌اندازی بانک سلول‌های بنیادی و آزمایشگاه‌های تخصصی. با این اوصاف سازمان انتقال خون امروز نه‌تنها تأمین‌کننده‌ خون سالم برای بیماران سراسر کشور است، بلکه به یکی از پیشگامان منطقه در حوزه سلامت و درمان بدل شده است. همزمان با هفته دولت و پنجاهمین سالگرد تأسیس سازمان انتقال خون ایران، دکتر فاطمه محمدعلی، مدیرکل دفتر خدمات تخصصی و فناوری‌های نوین خون و فرآورده‌های خونی، از دستاوردهای چشمگیر این نهاد ملی در حوزه سلامت خبر می‌دهد ومی‌گوید: «یکی از اقدامات مهم سازمان در سال‌های اخیر، راه‌اندازی آزمایش‌های غربالگری با تکنیک PCR بوده که حساسیت بسیار بالایی دارد. این روش می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن، آلودگی‌های ویروسی مانند HIV، هپاتیت B و C را شناسایی کند. برای مثال، در گذشته حداقل 21 روز پس از آلودگی به HIV زمان لازم بود تا تست‌ها مثبت شوند، اما اکنون با استفاده از تست‌های جدید، این زمان به 5 روز کاهش یافته است.»
به گزارش شفاآنلاین دکتر فاطمه محمدعلی توضیح می‌دهد: «این تکنولوژی بسیار ارزشمند، گسترده و البته هزینه‌بر است، اما با راه‌اندازی آن، ما توانسته‌ایم «دوره‌ پنجره» بیماری‌ها را به حداقل برسانیم. دوره‌ای که فرد آلوده است اما تست‌ها هنوز مثبت نشده‌اند. این پیشرفت باعث شده احتمال تزریق خون آلوده تقریباً به صفر برسد و ایمنی فرآورده‌های خونی به شکل چشمگیری افزایش یابد.»
 تحول در غربالگری خون با NAT
محمدعلی با اشاره به تحول چشمگیر در ایمنی فرآورده‌های خونی، توضیح می‌دهد که پیش از راه‌اندازی تست‌های مولکولی NAT، احتمال انتقال ویروس‌هایی مانند HIV، هپاتیت B و C از طریق خون، هرچند اندک، وجود داشت. او دراین باره می‌گوید: «در گذشته، اگر فردی در «دوره پنجره‌» بیماری بود، یعنی زمانی که ویروس وارد بدن شده اما هنوز تست‌ها قادر به شناسایی آن نبودند ممکن بود مقدار کمی ویروس در خون وجود داشته باشد و این خون به فرد دیگری تزریق شود. همین موضوع می‌توانست منجر به ابتلا به بیماری‌های خطرناک شود.»
او می‌گوید: «با راه‌اندازی تست‌های NAT که از سال 1401 آغاز شد و در سال 1402 به اجرا درآمد، حساسیت تشخیص به حدی بالا رفته که حتی اگر فرد مبتلا نباشد اما احتمال آلودگی وجود داشته باشد، می‌توانیم او را شناسایی کنیم. در صورت مثبت شدن تست، فرد از چرخه‌ اهدا خارج می‌شود و تمام فرآورده‌های خونی‌اش امحا می‌شود و به هیچ عنوان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.»

غربالگری آنتی‌بادی؛ 
محافظت از آسیب‌پذیرترین گیرندگان خون
در ادامه‌ اقدامات ایمنی سازمان انتقال خون، دکترمحمدعلی به راه‌اندازی غربالگری آنتی‌بادی در سال 1403 اشاره می‌کند؛ روشی که مکمل غربالگری ویروسی است اما هدف متفاوتی را دنبال می‌کند. او توضیح می‌دهد: «غربالگری آنتی‌بادی با غربالگری ویروسی متفاوت است. دراین روش، ما همه خون‌های اهدایی را از نظر وجود آنتی‌بادی‌های ناخواسته بررسی می‌کنیم. اگر فردی در سرم یا پلاسمای خود آنتی‌بادی‌هایی داشته باشد که می‌توانند در بدن گیرنده واکنش ایجاد کنند، بویژه در نوزادان یا افراد با سیستم ایمنی ضعیف، ممکن است این واکنش‌ها خطرناک و حتی کشنده باشند.» محمدعلی می‌گوید: «در صورت مثبت بودن غربالگری آنتی‌بادی، پلاسما به‌طور کامل امحا می‌شود و برچسبی روی کیسه‌ گلبول‌های قرمز نصب می‌شود که استفاده از آن برای کودکان و اطفال ممنوع است. این اقدام برای اطمینان از سلامت فرآورده‌های  خونی از نظر ایمنی شناسی انجام می‌شود، نه فقط از نظر آلودگی ویروسی.»
 مدیرکل دفتر خدمات تخصصی و فناوری‌های نوین خون با اشاره به وضعیت تأمین فرآورده‌های خونی در استان‌های کم‌برخوردار، تأکید می‌کند که سازمان انتقال خون ایران با ایجاد شبکه‌ای منسجم، توانسته نیاز تمامی استان‌ها را به‌طور کامل پاسخ دهد. محمدعلی می‌گوید: «در همه استان‌ها، حتی استان‌های کم‌برخوردار، ما صددرصد نیاز بیمارستان‌ها را تأمین می‌کنیم. تا به حال نشده که بیمارستانی درخواست خون بدهد و ما نتوانیم پاسخگو باشیم. هر استان بر اساس جمعیت و تعداد مراکز درمانی‌اش، میزان خون‌گیری را تنظیم می‌کند.» او درباره‌ نحوه‌ پشتیبانی در شرایط بحرانی توضیح می‌دهد: «ما شبکه‌ای برای خون‌رسانی داریم که در صورت بحران یا کاهش ذخایر، از استان‌های همجوار که به‌عنوان پشتیبان معرفی شده‌اند، خون را با حفظ زنجیره‌ سرما و شرایط ایمنی کامل به استان مقصد منتقل می‌کنیم. این خون‌ها پیش از ارسال، همه آزمایش‌های لازم را در مبدأ گذرانده‌اند و با سلامت کامل تحویل داده می‌شوند.»
 
سلول‌های بنیادی و ارتقای بانک HLA
محمدعلی به نقش سازمان انتقال خون در حوزه‌ سلول‌های بنیادی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «در کنار وظیفه‌ تأمین خون سالم، ما درگیر فرآیند ثبت‌نام اهداکنندگان سلول‌های بنیادی نیز هستیم. در مرکز «سپاس»، از اهداکنندگان خون که تمایل دارند، نمونه‌گیری اولیه انجام می‌شود و نام آنها وارد بانک اهداکنندگان سلول‌های بنیادی می‌شوند.»
او درباره‌ ارتقای بانک اطلاعاتی HLA می‌گوید: «با استفاده از تکنولوژی پیشرفته NGS که در دنیا حرف اول را می‌زند، توانسته‌ایم تایپینگ HLA را با دقت بسیار بالا انجام دهیم. این روش امکان شناسایی تا 11 آلل را فراهم می‌کند و باعث افزایش شانس برای پیوند مناسب و کاهش احتمال پس‌زدن پیوند شده است.» محمدعلی با اشاره به توسعه‌ بانک اطلاعاتی HLA در ایران می‌گوید: «در آغاز این طرح، مجموع اعضای بانک سلول‌های بنیادی کشور حدود 90 هزار نفر بود که شامل مراکز مختلفی از جمله مرکز شریعتی و دو مرکز دیگر می‌شد. برای سال آینده، هدفگذاری کرده‌ایم که حداقل 100 هزار نفر دیگر به این بانک اضافه شوند. اما برنامه‌ ما این است که تعداد اعضای بانک سلول‌های بنیادی سازمان انتقال خون را تا پنج سال آینده به یک میلیون نفر برسانیم. این افزایش چشمگیر، احتمال یافتن پیوند مناسب را به‌شدت بالا می‌برد و می‌تواند نقش حیاتی در موفقیت پیوندهای سلولی ایفا کند.»

غربالگری مالاریا
در ادامه‌ برنامه‌های آینده این سازمان، محمدعلی از اجرای پایلوت غربالگری مالاریا در استان‌هایی با شیوع بالای این بیماری ازجمله استان سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی خبر می‌دهد و توضیح می‌دهد: «در ۳ تا ۶ ماه آینده، غربالگری مالاریا را در استان‌هایی با اپیدمی بالا آغاز خواهیم کرد. این طرح پس از ارزیابی اولیه، در کل کشور اجرا خواهد شد تا ایمنی فرآورده‌های خونی در برابر این بیماری نیز تضمین شود.»
 
تضمین سلامت خون‌های اهدایی 
برای همه‌ بیماران
مدیرکل دفتر خدمات تخصصی و فناوری‌های نوین خون، با تأکید بر اهمیت غربالگری دقیق خون‌های اهدایی، می‌گوید: «ما برای تشخیص بیماری‌هایی مانند HIV، هپاتیت B و C از تکنیک‌های پیشرفته‌ای استفاده می‌کنیم که مورد تأیید سازمان‌های بین‌المللی انتقال خون هستند. اما فقط به آزمایش‌ها بسنده نمی‌کنیم بلکه اهداکنندگان پیش از اهدای خون تحت مشاوره و معاینه‌ پزشکی قرار می‌گیرند تا هرگونه رفتار پرخطر یا سابقه‌ بیماری‌شان شناسایی شود.»
او به روش «خودحذفی محرمانه» سازمان اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر اهداکننده پس از مشاوره با پزشک احساس کند که به هر دلیلی خونش نباید به کسی تزریق شود، با مطرح کردن این موضوع به پزشک مد نظر قرار می‌گیرد و با زدن برچسبی آن کیسه از بقیه جدا و امحا می‌شود. این سه مرحله؛ پرسشنامه، معاینه‌ پزشک و خودحذفی محرمانه در کنار آزمایش‌های دقیق، سلامت خون‌های اهدایی را با احتمال بسیار بالا تضمین می‌کند.» 

فرهنگ‌سازی برای اهدای مستمر

مدیرکل دفتر خدمات تخصصی و فناوری‌های نوین خون و فرآورده‌های خونی سازمان انتقال خون با تأکید بر نیاز دائمی به خون در کشور می‌گوید: «درست است که در بحران‌ها مردم همیشه همراه بوده‌اند و ما هیچ‌گاه با کمبود خون مواجه نشده‌ایم، اما نیاز به خون یک نیاز همیشگی است. عمل‌های جراحی، بیماران تالاسمی و موارد اورژانسی همیشه وجود دارند. بنابراین از مردم می‌خواهیم که فقط در زمان بحران اقدام به اهدای خون نکنند، بلکه در طول سال این کار را ادامه دهند.»
او به نقش اهداکنندگان در نجات جان بیماران نیازمند پیوند سلول‌های بنیادی نیز اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «اگر فرهنگ اهدای سلول‌های بنیادی در کنار اهدای خون جا بیفتد، می‌توانیم با همان نمونه‌ خون، افراد را وارد بانک سلول‌های بنیادی کنیم. این کار می‌تواند جان کسانی را نجات دهد که تنها امیدشان یافتن پیوند مناسب است. در طول سال، حدود ۲ میلیون واحد خون در سراسر کشور جمع‌آوری می‌شود که پاسخگوی صددرصدی نیاز بیمارستان‌هاست. این دستاورد، نتیجه‌ اعتماد مردم و تلاش بی‌وقفه‌ سازمان انتقال خون است.»