تأثیر گروه خونی بر خطر سکته مغزی زودهنگام

شفاآنلاین»سلامت»فرض کنید مردی ۵۵ ساله در یک روز عادی کاری، حین صحبت با همکارانش ناگهان دچار ضعف در یک طرف بدنش می‌شود. اورژانس فرا می‌رسد و او را به بیمارستان می‌برد. پس از تصویربرداری و آزمایش‌ها، سکته مغزی تأیید می‌شود. پزشک با نگاه به نتایج خون، به نکته‌ای عجیب پی می‌برد: این مرد گروه خونی A1 دارد. آیا همین ویژگی ژنتیکی ساده، او را به سمت این سکته سوق داده است؟ این پرسش، الهام‌بخش پژوهشی گسترده شد که ارتباط میان گروه خونی و سکته مغزی زودهنگام را بررسی کرد.

به گزارش شفاآنلاین:  خطر سکته مغزی زودهنگام ناشی از گروه خونی (early stroke risk due to blood type) حالا به موضوع بحث علمی داغی تبدیل شده است.

گروه‌های خونی و پیوند آنها با سکته مغزی زودهنگام

پژوهشی که در سال ۲۰۲۲ در نشریه‌ی معتبر Neurology منتشر شد، با تحلیل داده‌های ژنتیکی نزدیک به ۶۰۰ هزار نفر از جمله ۱۷ هزار فرد دچار سکته مغزی، به بررسی ارتباط میان گروه خونی و بروز سکته مغزی پیش از ۶۰ سالگی پرداخت.

این تحقیق نشان داد افرادی که ژن‌های مرتبط با گروه خونی A1 را دارند، حدود ۱۶ درصد بیشتر از سایرین در معرض خطر سکته مغزی زودهنگام (early stroke) هستند. در مقابل، افرادی با ژن O1 حدود ۱۲ درصد کمتر در این خطر قرار داشتند.

نویسندگان تحقیق بر این باورند که این ارتباط احتمالاً به دلیل تفاوت در عوامل انعقاد خون (blood clotting factors)، پلاکت‌ها (platelets)، و سلول‌های پوشانندهٔ رگ‌ها (vascular endothelial cells) است که همگی در ایجاد لخته‌های خونی مؤثرند. اما چرا این تفاوت‌ها در سنین بالاتر دیده نمی‌شود؟ بررسی‌های بعدی نشان داد که پس از ۶۰ سالگی، این رابطه تقریباً از میان می‌رود، و خطر سکته‌های دیرهنگام احتمالاً بیشتر با تصلب شریان (atherosclerosis) و عوامل متابولیک مرتبط است.

یافته‌های کلیدی پژوهش و اهمیت آن

این پژوهش در ۴۸ مطالعه ژنتیکی در آمریکای شمالی، اروپا، ژاپن، پاکستان و استرالیا انجام شد. البته باید توجه داشت که تنها ۳۵ درصد شرکت‌کنندگان از نژادهای غیراروپایی بودند، و این نکته ضرورت انجام مطالعات متنوع‌تر را آشکار می‌کند.

پژوهشگران دو نقطه ژنتیکی (genomic loci) مرتبط با خطر سکته مغزی زودهنگام یافتند که یکی از آنها در محل ژن‌های ABO قرار داشت. همچنین مشخص شد گروه B هم با افزایش حدود ۱۱ درصدی خطر سکته مغزی مرتبط است. پیش‌تر نیز معلوم شده بود که ناحیه ژنتیکی ABO با رسوب کلسیم در عروق کرونر (coronary artery calcification) و خطر حمله قلبی (heart attack) ارتباط دارد.

نکته مهم دیگر این است که سکته‌های زودهنگام، برخلاف سکته‌های سنین بالاتر، بیشتر ناشی از ایجاد لخته‌های خونی هستند تا رسوب چربی‌ها در دیواره عروق. بنابراین، گروه خونی ممکن است در این فرآیند نقش پررنگ‌تری داشته باشد.

آیا باید نگران بود یا به آزمایش‌های بیشتر پناه برد؟

با وجود نتایج این پژوهش، دانشمندان به روشنی اعلام کرده‌اند که افزایش خطر ناشی از گروه خونی A1 اندک است و به تنهایی دلیل کافی برای غربالگری‌های خاص یا نگرانی بیش از اندازه نیست. آنچه بیشتر اهمیت دارد، پیگیری سبک زندگی سالم، مدیریت عوامل خطر مثل فشار خون بالا و دیابت، و آگاهی از نشانه‌های هشدار سکته است.

گروه خونی A که ما معمولاً به‌طور عمومی فقط به صورت «A» می‌شناسیم، خودش زیرگروه‌هایی دارد که کمتر در گفتار روزمره به آن اشاره می‌شود اما از نظر ژنتیکی و ایمونولوژیک مهم هستند.

✅ زیرگروه‌های اصلی A چیست؟
گروه خونی A شامل دو زیرگروه اصلی است:
🔹 A1 (شایع‌ترین)
🔹 A2 (کمتر شایع)

علاوه بر این دو، زیرگروه‌های نادر دیگری هم وجود دارد (مثل A3، Ax، Aend، Am و Ay) اما این‌ها بسیار نادر هستند و معمولاً در مباحث پزشکی عمومی مطرح نمی‌شوند.

✅ A1 و A2 چه تفاوتی دارند؟
از نظر بالینی هر دو به‌عنوان گروه A شناخته می‌شوند و فرد در کارت گروه خونی‌اش معمولاً فقط A ثبت می‌شود. اما:

A1 میزان بسیار بیشتری آنتی‌ژن A روی سطح گلبول‌های قرمز دارد.
A2 میزان آنتی‌ژن A کمتری دارد و ساختار شیمیایی آنتی‌ژن‌ها کمی متفاوت است.
در جمعیت‌ها:

حدود ۸۰٪ از دارندگان گروه A → A1 هستند.
حدود ۲۰٪ از دارندگان گروه A → A2 هستند.

✅ چرا پژوهش روی A1 تمرکز کرده است؟
در این پژوهش (و بسیاری پژوهش‌های مشابه):

مشخص شد که خطر سکته مغزی زودهنگام بیشتر به زیرگروه A1 مربوط است.
احتمالاً چون تراکم بالاتر آنتی‌ژن A در A1 ممکن است بر روند لخته‌شدن خون یا تعامل با سلول‌های پوششی عروق (endothelial cells) اثر بگذارد.

همان‌طور که گروه خونی A زیرگروه‌هایی مثل A1 و A2 دارد، گروه خونی O هم در واقع از نظر ژنتیکی تنوع‌هایی دارد که به آن O1، O2 و سایر انواع نادر گفته می‌شود.

اما برخلاف A1 و A2 که تفاوت آنتی‌ژنی واضح دارند (یعنی سطح آنتی‌ژن A روی گلبول قرمز متفاوت است)، در گروه O همه این زیرگروه‌ها فاقد آنتی‌ژن A و B هستند و از نظر عملکرد و ظاهر گلبول قرمز مشابه‌اند. تفاوت O1 و O2 فقط در ژنتیک (ژنوتیپ) است و نه در ظاهر سلولی.

🔑 O1 از نظر ژنتیکی چیست؟
O1 متداول‌ترین ژنوتیپ O در جهان است.
O1 در واقع بیانگر همان الگوی ژنتیکی‌ای است که باعث می‌شود گلبول قرمز هیچ آنتی‌ژن A یا B نسازد.
O2 و سایر ژن‌های نادر O جهش‌های دیگری دارند که باز هم منجر به نبود آنتی‌ژن A و B می‌شود، اما از نظر ژنتیکی کمی متفاوت‌اند.

🔹 چرا در پژوهش از O1 اسم برده شد؟
در مطالعات ژنتیکی بزرگ مثل همین پژوهش سکته مغزی:

پژوهشگران به تفاوت‌های دقیق ژنتیکی نگاه می‌کنند، چون ممکن است حتی تغییرات کوچک در DNA، بر ریسک بیماری‌ها اثر بگذارد.
در این مطالعه دیده شد که ژنوتیپ O1 (در مقایسه با سایر گروه‌های خونی و زیرگروه‌ها) با کاهش اندک خطر سکته مغزی زودهنگام مرتبط بود.

جمع‌بندی

پژوهش‌های جدید نشان داده‌اند که گروه خونی A1 می‌تواند خطر سکته مغزی پیش از ۶۰ سالگی را اندکی افزایش دهد. در مقابل، وجود ژن O1 با کاهش این خطر همراه است و این تفاوت‌ها بیشتر به دلیل نقش عوامل انعقادی و سلول‌های عروقی است. البته این ارتباط در سنین بالاتر تقریباً از میان می‌رود و سبک زندگی همچنان عامل اصلی پیشگیری از سکته مغزی محسوب می‌شود. در نتیجه، جای نگرانی یا نیاز به آزمایش‌های اضافی بر اساس گروه خونی وجود ندارد، اما شناخت این پیوند می‌تواند در آینده به پیشرفت‌های پزشکی کمک کند.

سؤالات پرتکرار (FAQ)

۱. آیا افراد با گروه خونی A1 باید غربالگری خاصی برای سکته مغزی انجام دهند؟
خیر، افزایش خطر سکته مغزی در افراد با گروه خونی A1 اندک است و پژوهشگران انجام غربالگری‌های خاص را توصیه نکرده‌اند.

۲. آیا گروه خونی O1 به طور قطعی از سکته مغزی پیشگیری می‌کند؟
خیر، گروه خونی O1 تنها با کاهش نسبی خطر سکته مغزی زودهنگام مرتبط است و همچنان رعایت اصول سبک زندگی سالم ضروری است.

۳. آیا این نتایج برای همه نژادها معتبر است؟
خیر، چون بخش بزرگی از شرکت‌کنندگان در این پژوهش اروپایی‌تبار بودند، نتایج نیازمند تأیید در گروه‌های نژادی دیگر است.

۴. آیا گروه خونی B هم با خطر سکته مغزی مرتبط است؟
بله، پژوهش نشان داده است که گروه خونی B با افزایش حدود ۱۱ درصدی خطر سکته مغزی همراه است.

۵. سکته مغزی زودهنگام چه تفاوتی با سکته در سنین بالا دارد؟
سکته مغزی زودهنگام بیشتر ناشی از ایجاد لخته‌های خونی است، در حالی که سکته‌های سنین بالا اغلب به دلیل رسوب چربی‌ها در دیواره عروق رخ می‌دهند.

۶. آیا نتایج این پژوهش در درمان‌های آینده کاربرد خواهد داشت؟
احتمالاً بله، زیرا شناخت ارتباط ژنتیک و سکته می‌تواند راه را برای درمان‌ها و پیشگیری‌های شخصی‌سازی‌شده هموار کند