کنش پزشکی؛ اقتصادی یا دارای جهت اقتصادی

شفاانلاین»سلامت  ماکس وبر، جامعه‌شناس معروف آلمانی، از دو نوع کنش سخن می‌گوید: الف) کنش دارای جهت اقتصادی، کنشی است که هدف اصلی آن اقتصادی نیست اما دارای ملاحظات اقتصادی است. هرچند هدف این نوع کنش غیراقتصادی است اما جهت‌گیری اقتصادی دارد. ب) کنش اقتصادی. کنش اقتصادی دارای جهت‌گیری آگاهانه نسبت به اهداف اقتصادی است. کنش اقتصادی به زبان وبر مبتنی بر عقلانیت صوری است. یعنی کنشگر، بهترین و هوشمندانه‌ترین ابزار و وسایل را برای رسیدن به هدف انتخاب می‌کند. چنین کنشی بر اساس عدد و رقم و محاسبات پولی شکل می‌گیرد. موفقیت چنین کنشی بر اساس درآمدها و بر حسب پول محاسبه می‌شود. به طور ساده می‌توان گفت کنشی کاسبکارانه است. در چنین کنشی، محاسبه سرمایه‌داری اجتناب‌ناپذیر است؛ یعنی همه چیز بر محور سودآوری است.

اما کنش دارای جهت اقتصادی بیشتر معطوف به انصاف، دگر‌دوستی و برابری است اما ملاحظات و جهت اقتصادی هم دارد. جامعه امروز نگران است که کنش پزشکی و فعالان عرصه درمان که دارای جهت اقتصادی است، یعنی هرچند جهت‌گیری اقتصادی دارد اما هدف آن سودآوری و مبتنی بر محاسبات سرمایه‌ای نیست، روز به روز در حال تبدیل‌شدن به کنش اقتصادی و سرمایه‌دارانه شود که هدف اصلی آن کسب سود است. متأسفانه روز به روز این فرض بیشتر شنیده می‌شود که وقتی پزشک چیزی را تجویز می‌کند، ممکن است دارای اهداف اقتصادی، تجاری و بر مبنای محاسبات سودمحور باشد. این مسئله فراگیر نیست اما بحث آن در میان افراد بیشتر شده است. مسئله این یا آن پزشک نیست، مسئله کنش، سازمان‌ها و سازوکارهای حوزه درمان و دارو است.

بیمارستان نیز یک تشکیلات دارای جهت اقتصادی است نه تشکیلاتی اساسا اقتصادی. بیمارستان، ذاتا اقتصادی نیست هرچند امور مالی‌اش را خودش اداره کند. از نظر وبر، بیمارستان‌ها مانند نهادهای آموزشی سازمانی دارای جهت اقتصادی هستند اما تصور می‌شود که در حال تبدیل‌شدن به یک سازمان اقتصادی هستند. باید نگران بود که کنش پزشکی و سازمان‌های مرتبط با این کنش مانند بیمارستان و حوزه درمان و دارو به شرکت تجاری و سازمان صرف اقتصادی تبدیل نشود. برای تحقق این هدف، نیاز به تنظیم‌گری عقلانی احساس می‌شود. منظور این نیست که سازمان‌های مرتبط با درمان، محاسبات پولی یا عقلانیت سرمایه‌داری نداشته باشند چون برای تنظیم بودجه به این نوع عقلانیت و محاسبه‌گری احتیاج است. مسئله این است که کنش‌های کنشگران این حوزه تبدیل به کنش اساسا اقتصادی نشود و میزان موفقیت این سازمان‌ها بر اساس سود خالص که می‌تواند از طرق گوناگون حاصل شود، سنجش نشود.

کشورهای دارای دولت رفاه سعی کرده‌اند کنش و تشکیلات مرتبط با درمان و دارو به کنش و سازمان ذاتا اقتصادی تبدیل نشود، هرچند در چنین جوامعی هم مسائل مرتبط با درمان و دارو به اشکال دیگری وجود دارد.

با وجودی که دولت مدعی است برای درمان و دارو هزینه زیادی می‌پردازد اما کماکان بیشترین هزینه دارو و درمان را مردم پرداخت می‌کنند و سازمان‌های بیمه‌ای در این حوزه ناکارآمد هستند. اینکه چرا چنین است، نیاز به بررسی دارد اما آنچه این یادداشت بر آن تمرکز دارد، این است که افراد هر روز بیشتر احساس می‌کنند کنش و تشکیلات درمان و دارو اساسا اقتصادی است.

کنشی که اساسا اقتصادی نیست اما هر روز بیشتر اقتصادی می‌شود، سازمان‌های مرتبط با این حوزه که به بنگاه تجاری تبدیل می‌شوند و ناکارآمدی سازمان‌های بیمه‌ای، بازنگری اساسی و تنظیم‌گری عقلانی در این حوزه را ضروری کرده است. این مسئله حتی در بازاری‌ترین کشور یعنی ایالات متحده آمریکا هم مورد بحث است به گونه‌ای که رئیس‌جمهور این کشور اخیرا  به قول خودش خبر خوشی برای مردم آمریکا داشته و آن‌هم پایین‌آمدن قیمت دارو است. البته وضعیت دارو و درمان در ایران با آمریکا قابل قیاس نیست. تجاری‌ترین و شاید بدترین وضعیت درمان و دارو از نظر هزینه برای مردم مربوط به کشور آمریکاست هرچند از نظر علمی در این حوزه پیشتاز است. کشورهای دارای دولت رفاه از اینکه کنش و تشکیلات درمان و دارو اساسا اقتصادی شود، دوری می‌کنند. باید کاری کرد که افراد جامعه ما تصور نکنند کنش و تشکیلات درمان و دارو اساسا اقتصادی شده است چون اعتماد در این حوزه کمتر می‌شود.