ماجرای گودال مرموز ارومیه چه بود؟
شفاانلاین»عمومی ماجرای کشف گودال مرموز و شگفت‌انگیز با فاصله 700متری در بستر خشک دریاچه ارومیه با انتشار یک فیلم کوتاه از سوی یکی از شهروندان ارومیه در صفحه‌های مجازی در یکم خرداد آغاز شد. اینطور که او در کلیپ گفته آب گودال در ابتدا سرد و با رسیدن به میانه گودال، گرم و به حدود 47درجه سانتی‌گراد می‌رسد.
به گزارش شفاآنلاین مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی می‌گوید که این پدیده واکنش طبیعی زمین است و پیش از این هم تکرار شده بود. علی بیت‌اللهی، مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست در امور آب و فرونشست زمین نیز معتقد است براساس مختصات محل گودال، نقطه مذکور محل وجود گودال بزرگ‌تری در قبل بوده و پدیده تازه‌ای در نوار ساحلی غرب دریاچه ارومیه محسوب نمی‌شود.
واکنش طبیعی زمین
پیدا شدن گودال آب در بستر دریاچه ارومیه عجیب و مرموز به‌نظر می‌رسد، اما مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، کشف گودال عجیب و مرموز در بستر دریاچه ارومیه را واکنش طبیعی زمین می‌داندکه پیش از این هم تکرار شده‌بود.
مجید رستگاری می‌گوید: «این گودال، ظهور چشمه‌های جدید آب زیرزمینی و موضوعی تکراری است. پیش از این هم شاهد گودال‌هایی که بر اثر فعل و انفعالات زمین ایجاد می‌شود و چشمه‌هایی از دل آن می‌جوشند در بستر دریاچه ارومیه بوده‌ایم.»
او ادامه می‌دهد: «این فعل و انفعالات در بستر دریاچه ارومیه با وسعت ۵۰هزار کیلومترمربع کاملا طبیعی است و در نقاط مختلف دریاچه و پیرامون دریاچه شاهد این گودال‌ها بوده‌ایم.» رستگاری معتقد است تا قبل از خشک شدن دریاچه ارومیه هم این اتفاقات طبیعی در حال انجام بوده و با خشک شدن بستر دریاچه گودال‌ها کاملا دیده می‌شوند.
مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی می‌افزاید: «در سال ۱۳۷۳ که وضعیت دریاچه بحرانی‌تر از امروز بود، یکی از اهالی چنین گودالی را دیده بود و مواردی را مطرح می‌کرد که کاملا شبیه همین گودال است.»
با اینکه به‌گفته مدیر آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، شکل‌گیری گودال پیش از این هم در بستر دریاچه ارومیه اتفاق افتاده‌بود، اما حالت پاششی نهشته‌های (رسوبات یا ته‌نشست) اطراف گودال، احتمال وجود انفجار گاز یا بخار در زمان تشکیل اولیه آن را مطرح می‌سازد و بیراه نیست اگر به آن مرموز و عجیب بگوییم؛ پاششی که بر اثر تجمع گاز و بخار آب زیر لایه‌های لجنی به‌صورت انفجاری ظهور پیدا کرده است؛ درست مثل گل‌فشان‌های استان گلستان و سیستان و بلوچستان. رستگاری با اشاره به اینکه دریاچه ارومیه در پست‌ترین قسمت حوضه آبریز واقع شده است، ادامه می‌دهد: «آب‌های زیرزمینی گاهی در مسیر خود به سنگ‌های آذرین برخورد کرده و پس از داغ شدن با فشار به‌صورت چشمه‌های آب داغ به سطح زمین راه پیدا می‌کنند و وجود چشمه‌های آب‌گرم در حاشیه و اطراف دریاچه موید این موضوع است.»
گودال مرموز کجاست؟
گودال مرموز در نوار ساحلی جنوب‌غربی دریاچه ارومیه، نزدیک جاده ارومیه به مهاباد و در نزدیکی روستای شیرین‌بولاغ تشکیل شده‌است. گودال تا دریاچه حدود 700متر فاصله دارد. مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست در امور آب و فرونشست زمین می‌گوید: «تاریخ دقیق شکل‌گیری این پدیده مشخص نیست. براساس تخمین از روی قد فردی که کلیپ را منتشر کرده و در گودال در حال شناست به‌صورت تقریبی و تخمینی، قطر گودال حدود 14متر و مساحت گودال با توجه به قطر گودال اصلی بدون احتساب لبه‌های کناری آب، حدود 60مترمربع برآورد شده است.»
علی بیت‌اللهی ادامه می‌دهد: «حالت پاششی نهشته‌های سطحی در اطراف گودال دلالت بر تجمع گاز یا بخار و شکل انفجاری محدود و کوچک اولیه در بدو تشکیل گودال دارد. نگاهی به دیوار جانبی نهشته‌های سطحی گودال تصوری از ضخامت نهشته‌ها به ما می‌دهد.»
گودال زیر دریاچه
تا قبل از اینکه سایه شوم خشکی بر دریاچه ارومیه سنگینی کند، این پدیده‌های طبیعی زمین نه مرموز بود و نه عجیب؛ اتفاقی بود که با رخ دادنش آب از آب دریاچه تکان نمی‌خورد، اما حالا با خشکی بستر دریاچه، این اتفاقات طبیعی زمین نه‌تنها به چشم می‌آید، بلکه باعث شگفتی هم می‌شود.
مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست در امور آب و فرونشست زمین در این‌باره می‌گوید: «براساس مختصات محل گودال و بررسی تصاویر قدیمی مشخص می‌شود که نقطه مذکور در زمان قبل کاهش آب دریاچه زیر آب بوده است. با پسروی آب دریاچه، محیط ساحلی را نهشته‌های نمکی فرا می‌گیرد که به مرور بر ضخامت آنها نیز افزوده می‌شود. همچنین این نکته نیز حائز اهمیت است که زهکش آب‌های زراعی در این ناحیه به‌سوی ساحل دریاچه بوده است.»
علی بیت‌اللهی در تحلیل ارتباط محل گودال با آب زهکشی اراضی زراعی می‌گوید: «از سمت خشکی، رگاب زهکشی (نشست آب در جریان رو به بالا در کانال یا سد) از خط ساحل تا محل مظهر زیر نهشته‌های نمکی و به صورت رگاب زیرسطحی است که ارتباط محل گودال را با آب زهکشی اراضی زراعی غربی نشان می‌دهد و از محل گودال، رگه‌های آب در سطح جریان پیدا می‌کند.
احتمالا به‌دلیل ضخامت زیاد نهشته‌های سطحی امکان ادامه جریان در عمق نیست و تجمع آب رگاب منجر به بالا آمدگی آب در محل گودال و ادامه جریان آن در سطح می‌شود.»
مسیر کانال آب از سمت دریاچه سد حسنلو به سمت روستای شیرین بولاغ ادامه می‌یابد و اراضی بین نوار ساحل و مسیر کانال را پوشش می‌دهد. این مسیر در شمال روستای شیرین‌بولاغ تمام می‌شود و آب کانال در مسیری رو به‌سوی ساحل (به سمت شرق) جریان پیدا می‌کند. بیت‌اللهی می‌گوید: «احتمالا بخشی از آب ظاهر شده در گودال، از همین طریق به گودال جریان پیدا می‌کند. با توجه به مسیر کانال و سمت و سوی زهکش آب‌های زراعی ارتباط آب گودال با آب زراعی قابل استنباط است، اما این امر عدم‌ارتباط آب چشمه‌های قدیمی را با محل گودال منتفی نمی‌کند.»
او به یک تصویر ماهواره‌ای در دسامبر سال 2022استناد می‌کند و ادامه می‌دهد: «در محل و محدوده تقریبی گودال مذکور، محدوده آبی وسیع‌تر در میان نهشته‌های نمکی اطراف با قطر حدود 400متر قابل مشاهده است. می‌توان استدلال کرد که محل تشکیل گودال کنونی، محل وجود گودال بزرگ‌تری در قبل نیز بوده و این پدیده تازه‌ای در نوار ساحلی غرب دریاچه ارومیه نیست.»
2استدلال درباره گرمای آب گودال
علی بیت‌اللهی مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست در امور آب و فرونشست زمین:
از دیدگاه من بر اثر نفوذ آب سطحی به زیر نهشته‌های ساحلی تا محل گودال در فاصله حدود 300متری و نیز وجود گازهای حاصل از تجزیه مواد و نهشته‌های آلی و رسوبی، آب زیرسطحی گرم و بر اثر متصاعد شدن گاز یا بخار، فشار به نهشته‌های نازک سطحی بیشتر بوده که موجب پخش‌شدگی نهشته‌ها به اطراف گودال می‌شود. معدن سنگ‌آهن شیرین‌بولاغ در فاصله 3500متری از محل گودال و در ارتفاعات غربی دریاچه می‌تواند معرف فعالیت‌های آذرین و وجود پتانسیل شکل‌گیری آب‌های گرم در منطقه باشد. با این حال از نظر من، استدلال قبلی محتمل‌تر است
