وقتی عمر دود می شود

شفاانلاین»جامعه یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های اجتماعی، کاهش سن گرایش به دخانیات است که پیامدهای جبران‌ناپذیری را به سلامت جامعه تحمیل کرده است. در ایران همزمان با روز جهانی بدون دخانیات در ۳۱ ماه مه، از ۳ تا ۹ خرداد هفته ملی بدون دخانیات است. شعار سازمان جهانی بهداشت برای پویش روز جهانی بدون دخانیات در سال ۲۰۲۵، پرده‌برداری و افشای تاکتیک‌های صنعت دخانیات در مورد جذاب کردن دخانیات و محصولات نیکوتین انتخاب شده و شعار ملی سال کشور ما هم افشای ترفندهای صنایع دخانی، برای نسلی عاری از دخانیات است. هفته بدون دخانیات، فرصتی مهم برای آگاهی‌بخشی عمومی درباره عوارض مصرف دخانیات و فرهنگ‌سازی در راستای کاهش مصرف یا ترک آن به شمار می‌رود.

به گزارش شفاآنلاین   بر اساس آمارهای ارائه شده توسط سازمان جهانی بهداشت، سالانه بیش از ۸.۷ میلیون نفر به دلیل مصرف دخانیات جان خود را از دست می‌دهند و بیش از ۷ میلیون نفر از این مرگ و میرها در نتیجه مصرف مستقیم دخانیات است و حدود ۱.۲ میلیون نفر غیرسیگاری هستند که به دلیل قرار گرفتن در معرض دود دست دوم جان خود را از دست می‌دهند. آمار مربوط به ایران هم نگران کننده است. در ایران هم سالانه بیش از ۷۰ هزار نفر به دلیل مصرف دخانیات فوت می‌کنند.

مهسا قوی قلب
خبرنگار

دکتر محمدرضا مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران با اشاره به اینکه نوجوانان، دختران و زنان عمدتاً گروه هدف مافیای سیگار هستند، می‌گوید: «۲۰ تا ۲۲ درصد مردان دخانیات مصرف می‌کنند، اما هنوز زنان کمتر از ۵ درصد مصرف کنندگان را تشکیل می‌دهند که باید از روند افزایشی آن جلوگیری کرد. دختران و زنان جامعه ما به شدت مورد هدف هستند. در مافیا افراد فقط دنبال سود هستند در حالی که سلامت، محور همه جوامع است و ما هم باید هدف را سلامت قرار دهیم که این هدف در مطالبی که رئیس جمهورمان هم معتقد است، بسیار به آن اشاره شده است.» به گفته او، در خیلی از کشورها رقم بیمه در صورتی که فرد دخانیات مصرف کند، ۳۰ درصد افزایش می‌یابد. هر یک بیمار سرطانی یک زلزله برای خانواده‌ها محسوب می‌شود پس اولویت باید پیشگیری باشد.
او در ادامه می‌گوید: «سال ۱۳۸۵ جامع‌ترین قانون کنترل دخانیات تصویب شد و آیین‌نامه‌ها و برنامه‌های اجرایی خوبی پیوست آن شد، اما مسأله این است که ما در نظارت و اجرا ضعیف هستیم. در ماده ۳ قانون گفته شده هر نوع تبلیغ و تشویق به استعمال دخانیات ممنوع است، اما هیچ قهوه‌خانه‌ای در کشور وجود ندارد که سیگار و قلیان در آن پیدا نشود. حالا مافیا دنبال سود است و بر اساس آمارها از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ مصرف دخانیات ۱۳۵ درصد در میان دختران و زنان افزایش یافته است.»
 
ویپ ترفندی برای سود بیشتر
یکی از ترفندهای کمپانی‌های سودجو با بهانه کاهش استعمال دخانیات، ساخت و فروش ویپ در اقسام مختلف است. این را مسجدی می‌گوید و در ادامه توضیحات خود اضافه می‌کند: «ویپ با داشتن مواد افزودنی اگر بیشتر از سیگار آسیب نزند، کمتر از آن نیست و ریه پاپ کورنی به دنبال آن ایجاد می‌شود که هیچ راه درمانی ندارد.»
به اعتقاد دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران، بیش از ۹۰ درصد صنعت و تجارت دخانیات در دست آمریکاست. توتون ویرجینیا که منطقه‌ای بسیار کوچک در این کشور است، بهترین توتون دنیاست، حالا در بهترین زمین‌های کشور ما هم توتون ویرجینیا به جای کاشت پنبه، گندم، جو و دانه‌های خوراکی کشت می‌شود آن هم در زمین‌هایی که باید محصولات استراتژیک کاشته شود. چرا در استان گلستان بهترین زمین‌ها باید تبدیل به مزارع تنباکو شود؟ چرا باغات اطراف آستارا باید دچار چنین ماجرایی باشد؟ باید به سرعت امر به معروف را در پیش بگیریم. اگر جوانی بعد از مصرف دخانیات به دام اعتیاد بیفتد، مسئول ما هستیم. چرا رسانه‌ها و فیلمسازان الگوسازی‌های غلط می‌کنند؟ قطعاً حتی یک نفر از آنها نمی‌خواهند جوانی معتاد شود. باور کنیم که یک سلبریتی، ورزشکار یا هنرپیشه ۷۰ درصد اثرگذاری بالاتری نسبت به سایرین بر افراد دارد.
 
۷۰ میلیارد نخ مصرف سالانه سیگار در ایران
به گفته دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران طبق اعلام وزارت صمت، ۷۰ میلیارد نخ سیگار سالانه در کشور تولید و مصرف می‌شود که بیش از ۶۵ تا ۷۰ درصد این تولیدات توسط خارجی‌هاست، در حالی که ما تحریم هستیم و مواد اولیه دارو را به سختی وارد می‌کنیم. او در ادامه می‌گوید: «تنها کالایی که شامل تحریم نشده، سیگار و فرآورده‌های مربوط به دخانیات است. خارجی‌ها دنبال سلامتی ما نیستند؛ دنبال فقر و بیکاری و مرگ در کشور ما هستند. انتظار داریم دولت پزشک محور و سلامت محور ورود جدی‌تری به این موضوع داشته باشد و نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز قوانین مربوطه را با دقت بیشتری مطالعه و به آن عمل کنند. آنها باید نگهبان سلامت مردم باشند.
او در ادامه به پروژه «چهل پاد» در راستای مبارزه با استعمال دخانیات اشاره کرده و می‌گوید: «این پروژه با مرکزیت و اولویت در سنین پایین در ۳۱ استان کشور در حال معرفی است و در استان‌های سمنان، قزوین، قم، پاکدشت در استان تهران و اردبیل اجرا شده است. چهل پاد از بچه‌های دبستانی شروع شده تا نوجوانان و جوانان ادامه می‌یابد و کلا شهر را دربر می‌گیرد. مدرسه، منزل، مسجد، محله و مسئولان در این طرح قرار دارند. با هماهنگی آموزش و پرورش به توافق رسیدیم و در ۴۰ شهرستان این برنامه شروع شده است، این طرح تأثیرگذار است و در هر استان یک شهرستان به عنوان پایلوت انتخاب شده است تا با آگاهی‌رسانی در این عرصه بتوانیم بهترین نتیجه را بگیریم.»
 
مصرف دخانیات از سنین کمتر از 15 سال
مصطفی آب روشن، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی با اشاره به اینکه تحقیقات، ما را به این نتیجه می‌رساند که سن شروع به مصرف دخانیات در ایران به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است، به «ایران» می‌گوید: «بر اساس آمارها، بسیاری از نوجوانان و جوانان در سنین پایین‌تر از ۱۵ سال، تجربه مصرف سیگار و دیگر محصولات دخانی را دارند. این روند نگران‌کننده می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی، از جمله فشار همسالان، تبلیغات غیرمستقیم و به خصوص دسترسی آسان به مواد دخانی باشد. نوجوانان به شدت تحت تأثیر دوستان و همسالان خود قرار دارند و ممکن است برای جلب توجه یا اثبات هویت خود به مصرف دخانیات روی آورند. دوستان و همسالان به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی، به ویژه در دوران نوجوانی و جوانی شناخته می‌شوند. این تأثیرات می‌توانند مثبت یا منفی باشند و در مورد مصرف دخانیات به وضوح مشخص است.»
به گفته این جامعه‌شناس، همسالان به عنوان یک مکانیزم و یا گروه مرجع عمل می‌کنند. اگر در یک گروه دوستانه، کشیدن سیگار یا قلیان به عنوان یک رفتار عادی و پذیرفته‌شده تلقی شود، احتمال اینکه اعضای جدید این گروه به سمت این رفتار گرایش پیدا کنند، به شدت افزایش می‌یابد. جوانان به دلیل ترس از طرد شدن یا نارضایتی از سوی دوستان، با فشار آنان به مصرف دخانیات روی می‌آورند. این فشار می‌تواند ناشی از نیاز به تأیید اجتماعی یا ترس از پذیرش نشدن در گروه باشد. بنابراین، در چنین شرایطی، جوانان ممکن است حتی با وجود آگاهی از مضرات دخانیات، به این الگوی رفتاری روی آورند.
 
افزایش گرایش نوجوانان به دخانیات با تبلیغات غیررسمی
در فقدان محدودیت‌های قانونی مصرف دخانیات برای نوجوانان و از سوی دیگر تبلیغات غیررسمی و نمایشی این محصولات به خصوص در رسانه‌ها و فضای مجازی، شاهد گرایش روزافزون جوانان به دخانیات و مواد مخدر هستیم. بر اساس آمارهای ارائه شده، طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ نزدیک 3.4 درصد از نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ساله در سال ۱۳۹۶ مصرف کننده سیگار بودند که در مقایسه با سال ۱۳۸۶ بیش از ۱۳ درصد افزایش و در دختران ۱۳۳ درصد افزایش داشته است. شیوع مصرف دخانیات در همین بازه زمانی اما در گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ سال افزایش زیادی داشته که این افزایش خصوصاً در زنان بیشتر بوده است. بر این اساس مصرف روزانه سیگار در زنان گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال افزایش کاملا محسوسی داشته است.
آب‌روشن در این زمینه معتقد است که بسیاری از جوانان اطلاعات کافی درباره خطرات مصرف دخانیات و اثرات آن بر سلامت ندارند. او می‌گوید: «تبلیغات و نمایش مصرف دخانیات در فیلم‌های سینمایی به عنوان یکی از عوامل مؤثر در شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی و فرهنگی شناخته می‌شود. این پدیده در جامعه ما تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر نگرش‌ها و رفتارهای جوانان و حتی بزرگ‌ترها داشته است. رسانه‌ها باید به عنوان ابزاری برای انتقال هنجارها و ارزش‌های اجتماعی عمل کنند. تصویر کشیدن سیگار در فیلم‌ها می‌تواند به عنوان یک رفتار جذاب و مورد تأیید اجتماعی تلقی شود. این نوع نمایش‌ها به بینندگان القا می‌کند که مصرف سیگار در وضعیت‌های مسأله‌وار، بخشی از حل مسأله یا سبک زندگی مدرن است. در واقع شخصیت‌های محبوب و سلبریتی‌ها در فیلم‌ها معمولاً به عنوان الگوهای رفتاری برای جوانان عمل می‌کنند. وقتی شخصیت‌های اصلی در فیلم‌ها سیگار می‌کشند، این رفتارها به طور ناخودآگاه به عنوان یک رفتار «عادی» یا «جذاب» معرفی می‌شوند. این موضوع می‌تواند به افزایش تمایل جوانان به تقلید از این شخصیت‌ها و در نتیجه افزایش مصرف دخانیات منجر شود.»
به گفته این جامعه‌شناس، افزایش نمایش مصرف دخانیات به خصوص در میان زنان در فیلم‌ها، نگرش‌های جدیدی را ایجاد کرده است. او توضیح می‌دهد: «در گذشته، کشیدن سیگار بیشتر به عنوان یک رفتار مردانه شناخته می‌شد، اما با نمایش آن در فیلم‌ها، این تصور تغییر کرده و زنان هم به طور فزاینده‌ای به سمت مصرف دخانیات گرایش پیدا کرده‌اند. این تغییر می‌تواند به نوبه خود بر هنجارهای اجتماعی و فرهنگی مرتبط با تربیت مادرانه تأثیر منفی بگذارد. متأسفانه مصرف دخانیات در برخی فرهنگ‌ها به عنوان نمادی از استقلال، آزادی و حتی شورش علیه هنجارهای اجتماعی تلقی می‌شود. نمایش این رفتارها در فیلم‌ها می‌تواند به تقویت این هویت‌های اجتماعی کمک کند و جوانان را تشویق کند تا خود را با این هویت‌ها بازیابی کنند. تولیدکنندگان محتوا باید پیامدهای اجتماعی و فرهنگی آثار خود را آسیب‌شناسی کرده و تلاش کنند تا محتوا به گونه‌ای طراحی شودکه از ترویج رفتارهای ناهنجار مانند مصرف دخانیات جلوگیری کند. چون تبلیغات سینمایی و نمایش مصرف دخانیات در فیلم‌ها تأثیرات عمیق و چندبعدی بر رفتارهای اجتماعی دارد. برای مقابله با این چالش، نیاز است که برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی درباره مضرات دخانیات تقویت شوند و تولیدکنندگان محتوا نسبت به مسئولیت‌های اجتماعی خودآگاه‌تر شوند.»