شرایط خشکسالی در داخل فلات خشکسالی شدیداست و مشاهدات میدانی تأیید میکنند که سطح رطوبت خاک بسیار پایین است و بر میزان و کیفیت محصول اثر میگذارد و ریسک بیابانزایی افزایش یافته است.

شفاآنلاین:عمومی>در آذر ۱۴۰۳ ، فلات ایران همچنان با چالش های خشکسالی
قابل توجهی مواجه است. این منطقه یک دوره خشکی طولانی مدت را تجربه کرده
است، به طوری که بسیاری از مناطق سطح بارندگی کمتر از میانگین را گزارش
کرده اند. بر اساس گزارش سازمان هواشناسی (IMO)، میانگین بارندگی از در سال
آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ و درماههای مهر و آبان ۱۴۰۳ تقریباً ۳۰ درصد کمتر از
میانگین تاریخی این دوره بوده است. این امر به ویژه در استان هایی مانند
اصفهان، یزد و کرمان که به کشاورزی وابسته هستند، مشکلات کم آبی را تشدید
کرده است.
شرایط خشکسالی در داخل فلات خشکسالی شدیداست و مشاهدات
میدانی تأیید میکنند که سطح رطوبت خاک بسیار پایین است و بر میزان و کیفیت
محصول اثر میگذارد و ریسک بیابانزایی افزایش یافته است.
در ایران
سالانه ۱۰۰ میلیارد متر مکعب مصرف آب از سوی وزارت نیرو در سال ۱۴۰۲ گزارش
شده که نزدیک به ۹۰ درصد آن در بخش کشاورزی، حدود ۶ تا ۹ درصد در بخش شرب و
بقیه در بخش صنعت مصرف می شود. ۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب آن از
منابع آب زیرزمینی تامین میشود.
بخش کشاورزی به ویژه در برابر این
شرایط
خشکسالی آسیب پذیر است. تولیدات متنوع کشاورزی از جمله گندم، جو و
انواع میوه ها با کاهش دسترسی به آب، با چالش های مهمی روبرو هستند. گزارش
ها حاکی از آن است که عملکرد محصولات زراعی در برخی مناطق نسبت به سال های
گذشته تا ۴۰ درصد کاهش یافته است. علاوه بر این، منابع آب زیرزمینی با سرعت
نگران کننده ای در حال کاهش است زیرا کشاورزان برای آبیاری محصولات خود به
چاه های ژرف تر متوسل می شوند.
راهبرد های مدیریت آب با کاهش مخازن در
سراسر ایران بسیار ضروری شده اند. به عنوان مثال، سدهای بزرگی مانند کارون
و دز سطح آب را به میزان قابل توجهی کمتر از ظرفیت خود گزارش کردهاند.
با نگاهی به آینده سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ و پس از آن، مدلهای اقلیمی نشان
میدهند که شرایط خشکسالی ممکن است به دلیل اثرهای تغییر اقلیم ادامه داشته
باشد یا حتی بدتر شود. هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی (IPCC) نشان داده
است که مناطقی مانند فلات ایران احتمالاً افزایش دما و تغییر الگوی بارش را
تجربه خواهند کرد. پیش بینی ها حاکی از افزایش احتمالی دما تا ۲ درجه
سانتیگراد تا اواسط قرن بیست و یکم در صورت ادامه روند فعلی است.
علاوه
بر این، مدلهای هیدرولوژیکی پیشبینی میکنند که بدون تغییرات قابلتوجه
در شیوههای مدیریت آب، فراوانی رویدادهای خشکسالی شدید در چند دهه آینده
به طور چشمگیری افزایش می یابد که منجر به خسارات بیشتر به کشاورزی شود، و
همچنین باعث تشدید مسائل اجتماعی-اقتصادی مرتبط با امنیت غذایی و معیشت
روستایی می شود. افزایش بهره وری آبیاری با فن آوری های مدرن، ترویج انواع
محصولات تاب آور در خشکی و بهبود شیوه های آبخیزداری ممکن است.
چندین
منطقه ایران شدیدترین شرایط خشکسالی را تجربه می کنند. اصفهان یکی از استان
های آسیب دیده در فلات ایران است. این منطقه میزان بارندگی را تقریباً ۴۰
درصد کمتر از میانگین سالانه گزارش کرده است. این امر منجر به خسارات قابل
توجهی در کشاورزی به ویژه در تولید گندم و جو شده است. رودخانه زاینده رود
که برای آبیاری حیاتی است، با کاهش شدید دبی مواجه بوده و کمبود آب را
تشدید کرده است. یزد یکی دیگر از استان هایی است که به شدت تحت تاثیر
خشکسالی دارد. استان کرمان با چالشهای مشابه با شرایط خشکسالی شدیدی مواجه
است که هم کشاورزی و هم تامین آب آشامیدنی را تحت اثر قرار میدهد. برخی
از مناطق کرمان کاهش بیش از ۵۰ درصدی بارندگی را در مقایسه با میانگین های
تاریخی گزارش کرده اند. در استان فارس بخش کشاورزی با کاهش بارندگی با کاهش
بازده محصولات و تشدید رقابت برای منابع آبی مواجه است. در استان سمنان
فعالیت های کشاورزی به دلیل بارندگی ناکافی به شدت تحدید شده که امنیت
غذایی در این منطقه را به مخاطره می اندازد. استان مرکزی و لرستان معمولاً
بارندگی بیشتری نسبت به سایر استانهای داخل فلات ایران دریافت می کنند،
اما چالشهای خشکسالیهای اخیر در این نواحی هم شدید است.
در استان
تهران در سال جاری میزان بارندگی هایی تقریباً ۴۰ درصد کمتر از میانگین
بوده است. شاخص بارش استاندارد شده (SPI) در بسیاری از مناطق تهران در
شرایط خشکسالی شدید تا بسیار شدید طبقه بندی می شوند. آب استان تهران به
دلیل تراکم بالای جمعیت و شرایط خشکسالی تحت فشار شدیدی قرار دارد. این
استان به شدت به آب های سطحی رودخانه ها و مخازن سدها متکی است، اما بسیاری
از این منابع کاهش قابل توجهی داشته اند. به عنوان مثال، سد کرج، یکی از
منابع اولیه آب تهران، سطح مخزن را به میزان قابل توجهی کمتر از ظرفیت –
حدود ۲۵ درصد از حجم کل آن – گزارش کرده است. این وضعیت محدودیت برای آب
لوله کشی و قطع آن برای جیره بندی آب با هدف حفظ منابع موجود را الزامی
کرده است. بخش کشاورزی در استان تهران به دلیل شرایط خشکسالی مداوم با
عواقب ناگواری مواجه است. کشاورزان با کاهش عملکرد محصولات کشاورزی دست و
پنجه نرم می کنند. گزارش ها نشان می دهد که تولید محصولات اصلی مانند گندم و
جو می تواند تا ۵۰ درصد نسبت به سال های گذشته کاهش یابد. روی آوردن به
سوی گونههای گیاهی مقاوم به خشکی و اجرای تکنیکهای آبیاری کارآمدتر از
چاره های افزایش تاب آوری در برابر خشکسالی است. با این حال، پذیرش گسترده
این تکنیک ها به دلیل محدودیت های مالی و عدم دسترسی به فن آوری های مدرن
هنوز ممکن نشده است. در خود شهر تهران، خشکسالی چالش های موجود مرتبط با
کیفیت هوا و سلامت عمومی را تشدید کرده است. کمبود آب و خشکی منجر به
افزایش طوفان های گرد و غبار شده زیرا پوشش گیاهی از بین رفته است. علاوه
بر این، افزایش دمای مرتبط با تغییرات اقلیمی با افزایش استرس گرمایی برای
مردم آسیبپذیر، مسائل بهداشت عمومی را پیچیدهتر میکند.
با نگاهی به
آینده در سال ۲۰۲۵ و پس از آن، پیش بینی ها حاکی از آن است که استان تهران
همچنان با شرایط خشکسالی شدید مواجه است، مگر اینکه برای سازگاری با شرایط
اقلیمی تغییرات قابل توجهی در سیاست ها و عملکردهای مدیریت آب رخ دهد.
مدلهای اقلیمی نشان میدهند که دمای متوسط تا ۲ درجه سانتیگراد تا بیست
و پنج سال آینده افزایش می یابد، که به نوبه خود بالقوه منجر به شرایط
خشکتر میشود.
راهبردهای مختلف برای سازگاری شامل سرمایهگذاری در
فناوریهای حفاظت از آب، بهبود شیوههای مدیریت آبخیزداری ، و کمپینهای
آموزش همگانی با هدف ترویج استفاده پایدار از آب است. در اساس گزارش
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران در بهمن ۱۴۰۲ مصرف آب در استان
تهران سالانه ۱.۵ میلیارد متر مکعب و در شهر تهران ۱.۲ میلیارد متر مکعب
است . بدین ترتیب مصرف آب شرب در کشور اگر سالانه حدود ۶.۵ تا ۹ میلیارد
متر مکعب در نظر گرفته شود حدود ۲۰ درصد از آن در استان تهران مصرف می شود.
سرانه مصرف در استان تهران برای هر نفر ۲۵۰ لیتر است که عدد بسیار بالایی
به حساب میآید. سرانه مصرف در بسیاری از کشورها که در حاشیه دریای
مدیترانه قرار دارند و میزان بارندگی آنها بیش از ۷۵۰ لیتر بوده، ۱۷۰ لیتر
در شبانهروز است. در تهران با بارندگی ۱۹۰ میلیمتر در سال سرانه مصرف ۲۵۰
لیتر در شبانهروز است. مشترکان استان تهران سالیانه ۱.۵ میلیارد مترمکعب و
مشترکان پایتخت سالیانه ۱.۲ میلیارد مترمکعب آب مصرف میکنند.
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله ، عضو وابسته فرهنگستان علوم و عضو هیئت مدیره انجمن زمین شناسی ایران