سوغات مرگبار

شفاآنلاین>سلامت> دیروز در حالی دوباره تهران سومین شهر آلوده جهان شد که شاخص آلودگی هوای تهران به ۲۱۳ واحد رسید و کیفیت هوای تهران از شرایط قرمز فراتر رفت و وارد وضعیت بنفش شد.

به گزارش شفاآنلاین: از ابتدای سال جاری میزان آلودگی هوای ایران نسبت به سال‌های گذشته متفاوت است. یکی از تفاوت‌های بزرگ غبار فروردین ۱۴۰۱ با غبار سال‌های گذشته، منشاء داخلی آنهاست که نشانه‌های آشکاری برای این موضوع وجود دارد. از جمله اینکه زمان وزش باد شدید در استان‌های داخلی و مرکزی کشور از جمله تهران و یزد، ناگهان هوا تیره و تار می‌شود و غبار و گرد و خاک همه ‌جا را می‌گیرد، به طوری که می‌توان گفت وزش باد خیلی شدید در استان‌ها، مقارن می‌شود با خیزش ناگهانی خاک و غبار تا آسمان را تیره و تار کند. از این رو باید در منشاء خارجی بودن همه غبار و ریزگردی که آسمان شهرها را سیاه کرده، به ‌طور جدی شک کرد. با این حال برخی از گزارش‌ها می‌گویند منشاء این غبار را باید در کشورهای همجوار و به خصوص پروژه‌های سدسازی در منطقه بالادست میانرودان (حوضه آبریز علیای بین‌النهرین) در کشور ترکیه جست‌وجو کرد. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است ترکیه از حدود ۲۰ سال پیش به دنبال احداث سد ایلیسو بر بالادست رودخانه دجله بود. از همان آغاز کار هم پیامدهای فاجعه‌بار ناشی از این پروژه آشکار شده بود تا جایی که پیمانکار انگلیسی این سد یعنی شرکت بالفوربیتی، پس از مطالعات اولیه و انتقادها از پیامدهای متعدد اجرای این پروژه رسما از آن کنار کشید. عملیات سد ایلیسو که حجم مخزن آن بسیار بزرگ‌تر از حجیم‌ترین مخزن سد در ایران یعنی کرخه است از سال ۲۰۰۶ رسما آغاز شد و اکنون تهدیدی برای محیط‌زیست منطقه از جمله کشورهای پایین‌دست دجله یعنی عراق، سوریه و ایران به حساب می‌آید. برخی کارشناس‌های محیط‌زیست بر این عقیده‌اند که کشورهای همسایه غربی ایران به شدت خودخواه هستند که اینطور باعث مشکل در داخل مرزهای ما شده‌اند.

همسایگان خودخواه یا خشکسالی؟!
در همین حال احد وظیفه رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی با اشاره به مقصران وضع موجود در ایران   گفت: در حال حاضر گرد و خاکی که تهران و برخی مناطق دیگر را دربر گرفته از عراق به سوی ایران آمده است. این گرد و خاک دوشنبه گذشته از عراق برخاسته و به مرور زمان به تهران و شمال شرق ایران رسیده است. بنابراین خاستگاه گرد و خاک این روزهای ایران شرق و جنوب شرقی سوریه، شرق اردن و مناطق غربی تا جنوبی عراق است. روز پنجشنبه گذشته خوزستان اولین شهری بود که دچار گرد و خاک شدید از سوی همسایه‌ها شده بود.
وی افزود: اگر چه در حال حاضر از جنوب تا شمال‌شرق عراق نیز در چنین وضعیتی قرار دارد، چه‌بسا روز چهارشنبه گذشته حدود ۵ هزار تن عراقی به دلیل تنفس در ریزگردها راهی بیمارستان شدند و تعدادی از آنها با حال وخیم بستری شدند. تمام این موضوعات از زمانی شروع شد که ترکیه در جریانات بالادست دجله و فرات سدی به نام سد «ایلیسو» احداث کرد. همچنین با اجرای دو طرح توسعه کشاورزی «گاپ» و «داپ» مخازنی ایجاد کرده که اجازه جاری شدن آب دجله و فرات را به سمت پایین‌دست نمی‌دهد. ترکیه آب را بسیار کنترل شده به سوی دجله و فرات رهاسازی می‌کند. سیاست‌های ترکیه در حوزه دجله و فرات به‌طور کامل اجرا شده و همه آبراه‌ها در اختیار این کشور است. دجله ۵۰ میلیارد مترمکعب و فرات ۳۰ میلیارد مترمکعب آب دارند. فرات به‌طور کامل و تنها با ظرفیت سد آتاتورک- که ۴۰ میلیارد مترمکعب آب در خود جای می‌دهد- کنترل می‌شود علاوه بر آن با اقدامات ترکیه ۶۰ درصد آب دجله نیز- که برابر با حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیارد مترمکعب است- کنترل شده است. وی افزود: بنابراین دیگر همانند گذشته آب در دجله و فرات طغیان نمی‌کند تا وارد تالاب‌ها شود. بنابراین هم‌اکنون رودخانه‌های دجله، فرات و همچنین تالاب‌های اطراف آن سیراب نیستند. البته شاید چنین موضوعی عمدی نباشد ولی اگر سیاست‌های آبی ترکیه ادامه داشته باشد و آب کافی از دجله و فرات جاری نشود، مشکل ریزگرد در منطقه باقی می‌ماند، زیرا زمانی که سهم محیط‌زیست از آن دریغ می‌شود، همین وضعیت ادامه خواهد داشت چراکه آب در دنیا به کالای گران‌قیمتی تبدیل شده است. این کارشناس هواشناسی با تاکید بر خشکسالی اظهار کرد: ایران در حال حاضر دومین سال خشکسالی را می‌گذراند. بنابراین به دلیل کاهش بارندگی‌ها رویش گیاهی را ضعیف و شدت جریان رودخانه‌های اصلی عراق از جمله دجله و فرات را کاهش می‌دهد. بنابراین تالاب‌هایی که به طور طبیعی آبگیر می‌شدند و رویش گیاه نیزارها را ایجاد می‌کردند، امروزه خشک شدند و موجب خیزش گرد و خاک از آن مناطق به ایران هستند. البته بحث خشکسالی در مناطق خاورمیانه از جمله عراق، اردن و سوریه نیز شدت گرفته است. به همین دلیل با هر خیزش بادی گرد و خاک از کشورهای همسایه به سوی ایران روانه می‌شود. ماندگاری آن نیز بستگی به شدت باد دارد که گاهی بیش از یک هفته باقی می‌ماند. او ادامه داد: به نظرم راهکار این موضوع به دست تنها یک کشور و کوتاه‌مدت نیست. بنابراین کشورهای منطقه از جمله چهار کشور ترکیه، عراق، ایران و سوریه باید دور یک میز بنشینند و با تشکیل RBO (کشورهای مشترک حوزه آبی) تبادل‌نظر کنند. شاید با مذاکرات به نتیجه مطلوبی برسیم. با این حال ما با کشور ترکیه در دو محل منافع مشترکی داریم. کشور ترکیه هم در حوزه دجله و فرات و هم در حوزه ارس با ما مشترک است. سیاست‌های آبی ترکیه در حوزه ارس هنوز کامل نشده و در این حوزه نیز باید ایران، عربستان، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان تشکیل RBO بدهند. البته وضعیت تالاب‌های داخلی نیز به دلیل خشکسالی و عدم مصرف بهینه آب مطلوب نیست. در حال حاضر بیش از توان زیست‌محیطی ایران از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌کنیم. به همین دلیل خودمان موجب خشک شدن بیشتر محیط ایران شده‌ایم. چه‌بسا امروزه به دریاچه‌های داخلی نیز آب نمی‌رسد و بیشتر تالاب‌ها خشک شده‌اند. همین بستر خشک تالاب‌ها ایجاد گرد و خاک می‌کنند. بنابراین کشورهای همسایه تنها مقصران اصلی ایجاد گرد و خاک در ایران نیستند. البته عربستان نیز در ایجاد گرد و خاک در ایران نقش موثری دارد و دست آخر ایران نیز در وقوع چنین بحرانی مقصر است.
پیش‌تر حسین آخانی کارشناس محیط‌زیست نیز در این باره گفته بود: «اگرچه دولت عامل اصلی مشکلات محیط‌زیستی ایران است، اما این دولت برخلاف آنچه یک عده فکر می‌کنند اتفاقا به بخش بیشتر مردم بیشترین شباهت را دارد. مدیران ما از بین برجستگان علمی نیستند که بتوانند صلاح آینده کشور را به درستی تشخیص دهند. آنها مانند مردمان عادی رفتار می‌کنند که باری به هر جهت امروز را به فردا بگذارنند. برای آنها منافع کوتاه‌مدت مهم‌تر از پایداری این سرزمین در آینده است. منافع جناحی را به منافع ملی ترجیح می‌دهند. دقیقا مانند خودمان که منافع شخصی را به منافع عمومی ترجیح می‌دهیم.» روزنامه جهان صنعت