اقتدا به امام(ره) برای اصلاح سبک زندگی

  ایشان نسبت به این که خانواده‌ها و جامعه ایران از لحاظ اقتصادی مستقل باشند و درون‌زا رفتار کنند، حساسیت خاصی داشتند و همیاری و تعاون برای حل مشکلات اقتصادی یکی دیگر از مبانی است که بسیار مورد تأکیدشان قرار گرفته است. تشویق به ساده زیستن و در نظر گرفتن امکانات برای نیازمندان و به‌کارگیری پول و ثروت افراد متمکن در تولیدات داخلی برای رشد و توسعه بهتر کشور، از دیگر اندیشه‌هایی است که باید در زندگی امروز به کار گرفته شود تا اقتصادی مستقل را شاهد باشیم. با دکتر ابراهیم رزاقی، اقتصاددان و مدرس دانشگاه به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا نقش اقتصاد مستقل در زندگی خانوادگی و جامعه را از دیدگاه‌ها و مبانی امام خمینی(ره) مورد بررسی قرار دهیم.

 

ë در وصیتنامه امام خمینی(ره) بیشتر بر چه مباحثی تأکید شده است و دیدگاه امام خمینی(ره) نسبت به انسان چقدر با غربی‌ها متفاوت است؟

ممکن است وصیتنامه حضرت امام(ره) حجم چندان زیادی نداشته باشد، ولی از لحاظ محتوا بسیار وسیع است زیرا آخرین و کامل ترین  مطالب در آن بیان شده است. نخستین مسأله این است که هر اقتصادی و هر مملکت برای خودش مبانی نظری دارد و دارای فلسفه‌ای است مثلاً نظام سرمایه‌داری تعریفی از انسان دارد و می‌گوید انسان موجودی است که دنبال سود و لذت خودش است. سرمایه‌داری انسان را طور دیگری معرفی می‌کند و معتقد است اگر هر فردی غیر از این باشد، آن فرد خردمند نیست و منافع خود را نمی‌تواند دنبال کند. از این رو یکی از وجوه انسان سودجویی و در واقع لذت‌جویی است ولی در اسلام، سود و منفعت، به معنای پرستش نخواهد بود و فقط یک وسیله به شمار می‌رود یعنی انسان در جریان زندگی‌اش سود خود را می‌خواهد ولی نه سودپرستی را و خواهان لذت است ولی لذت‌پرستی را نمی‌پذیرد بنابراین این دو، متفاوت هستند. دیدگاهی که امام خمینی(ره) در وصیتنامه خود راجع به انسان دارند، این است که انسان برای اعتلای خود و برای نزدیک شدن به خدا زندگی می‌کند. از این رو نزدیک شدن به خدا معنای متفاوتی دارد یعنی همه وجوه دیگر زندگی از جمله وجوه اقتصادی‌اش وسیله است و هدف به شمار نمی‌رود چون انسان می‌خواهد خود را پاکیزه کند و از همه بدی‌ها دور شود و خود را به خوبی‌ها و کنترل خشم و تشویق شدن برای ساده‌زیستی تجهیز کند.

ë امام خمینی(ره) چقدر به مسأله تعاون و همکاری بین آحاد جامعه اهمیت می‌دادند تا  همه برای زنده نگه داشتن اقتصاد کشور مشارکت داشته باشند؟ 

امام خمینی(ره) همیشه متذکر می‌شدند و در وصیتنامه‌شان آمده است که باید مسئولان کشور، رئیس جمهوری، نمایندگان مجلس و قضات ساده زندگی کنند و باید از طبقات فقیر باشند و این پست‌ها و مقام‌ها به عهده آنها گذاشته شود. یعنی افرادی باشند که به مقام‌پرستی و پول‌پرستی آلوده نشده باشند و این موضوع با مبانی اسلامی و ایرانی کاملاً در انطباق است. در نظام‌های سرمایه‌داری هدف انسان‌ها جست‌وجوی هر چه بیشتر لذت و هر چه بیشتر مقام و... است. باید نکته‌ای دیگر را در این زمینه مدنظر قرار داد که از نظر دین اسلام و اندیشه‌های امام خمینی(ره) که در وصیتنامه هم ذکر شده است، تشویق مردم به همیاری و تعاون است نه کار فردی. همیاری و تعاون در ایران همیشه وجود داشته است و از گذشته‌های بسیار دور هم بوده است نوعی از فعالیت‌هایی که در ایران در گذشته قبل از اصلاحات ارضی انجام می‌دادند، بن صحرا بود یعنی خانواده‌هایی که کار می‌کردند، همگی از امکانات بهره‌مند می‌شدند و نکته خیلی مهم این است. به آنهایی هم که ناتوان بودند، امکانات داده می‌شد. در این فعالیت‌های جمعی سازماندهی جمعی کار وجود داشت. 

ë امام خمینی(ره) در وصیتنامه‌شان نسبت به استقلال اقتصادی کشور بویژه درخصوص مصرف در میان خانواده‌ها چه نکاتی را مطرح کرده‌اند؟

نکته حائز اهمیت این است که امام خمینی(ره) نسبت به این که کشورمان مستقل باشد، حساسیت خاصی از خود نشان می‌دادند. بویژه بر این که از لحاظ اقتصادی درون‌زا باشیم، بسیار توصیه می‌کردند. دلیل این امر بسیار واضح است که اگر یک کشور مسلمان بخواهد وابستگی سیاسی و اقتصادی داشته باشد، دیگر نمی‌تواند اعتقادات اسلامی را اعمال کند. خوشبختانه مسأله اعتقاد به استقلال سیاسی همیشه بوده است ولی استقلال اقتصادی آن زمان وجود نداشت و الان هم خیلی کمرنگ است. همچنین ما باید توانایی‌های خود را باور کنیم و در همه زمینه‌ها دست به تولید بزنیم و بعد مصرف کنیم و اگر تولیداتی نداریم نباید مصرف کنیم. اگر قرار است هر چه که مردم و خانواده‌ها مصرف می‌کنند وارداتی باشد، دیگر استقلالی وجود ندارد و باید حرف‌شنوی از غرب داشته باشیم. مصرف گرایی موجب تهاجم فرهنگی غرب می شود و فرهنگ ایرانی- اسلامی را دگرگون می سازد. 

ë اگر توجه خانواده‌های ایرانی فقط به مصرف کالاهای خارجی باشد، چه آسیبی به اقتصاد کشور و خانواده وارد می‌آید؟

اگر ما کالاهای خارجی مصرف کنیم بخصوص وارداتی و شبیه به همان در داخل کشور تولید شود اما مورد استفاده قرار نگیرد، شرایطی پیش می‌آید که فرهنگ‌مان را فراموش می‌کنیم. البته در کشور برخی از خانواده‌ها در مصرف به حدی زیاده‌روی می‌کنند که شبیه سبک زندگی ایرانی نیست. نکته‌ای که خیلی مهم است، این که ما می‌توانیم کاری را انجام دهیم که نیازهایمان را در داخل کشور تولید کرده و مصرف کنیم. طبیعتاً مردم می‌توانند نیازهایشان را به گونه‌ای تعریف کنند که خود قادر به تولید آن باشیم و اجازه ندهیم که نیازهایمان را غربی‌ها تعریف کنند. نظر امام خمینی(ره) این است که تولیدات باید افزایش پیدا کند و داخلی شود و در داخل تولیدات رشد پیدا کند تا با مصرف تطابق داشته باشد. مسلماً ما به یکباره به این موضوع نمی‌رسیم ولی می‌توانیم بتدریج تولید را در داخل افزایش دهیم و نوآوری کنیم. یکی از نکاتی که باید در کشور مورد اصلاح قرار گیرد تا اصول اقتصادی را برای خانواده‌ها در بر داشته باشد، این است که چرا موادی مانند نفت، مواد معدنی و... را به صورت خام می‌فروشیم. این موضوع نشان دهنده این است که صادرات هم باید در زمینه‌ای قرار گیرد که خام‌فروشی نباشد. یعنی هم واردات کالای مصرفی نداشته باشیم و بتوانیم کالاها را در داخل کشور بسازیم و هم  اگر صادرات مواد خام نداشته باشیم، وابستگی‌مان کم می‌شود. 

ë برای تحقق این امر باید چه مواردی در جامعه بیشتر مد نظر قرار گیرد؟

برای تحقق این امر باید دانشگاه‌ها اصلاح شوند و موازین اسلامی را رعایت کنند زیرا در اغلب دانشگاه‌ها آموزش‌هایمان بر اساس اصول غربی است و زمانی که همان دانشجویان مسئولان کشور می‌شوند، دیدگاه‌های غربی را پیاده می‌کنند. از این رو ممکن است فضایی در جامعه به وجود آید که قشر تحصیلکرده با شرایط مناسب ناآشنا باشند و نتوانند فرهنگ اسلامی و ایرانی را رواج دهند. بارها و بارها امام خمینی(ره) این نکته را تکرار کرده‌اند که ما انقلاب کردیم که به عدالت اجتماعی برسیم به این معنا که به کوخ‌نشینان باید امکانات حداقلی داده شود تا بتوانند زندگی کنند، بنابراین از لحاظ طبقات اجتماعی این یک اصل مهم است. بهترین راهکار مبارزه با تورم است. کوخ‌نشین‌ها طبقات محرومی هستند که باید از آنها حمایت کنیم؛ حمایت هم نه این که صدقه بدهیم بلکه کار بدهیم و زندگی اقتصادی به گونه ای باشد که با حقوق‌شان بتوانند زندگی کنند. در جامعه مشروعیت مالکیت مهم است. مالکیت باید دارای شرایطی باشد. امام خمینی(ره) می‌گفتند که ثروت اگر مشروعیت هم داشته باشد و از راه درست به دست آمده باشد، از راه تولید و خدمت به جامعه به دست آمده باشد و در اختیار کار و فعالیت اجتماعی قرار نگیرد، کارساز نخواهد بود. در هر خانواده ایرانی در واقع مبانی ارزشی و مبانی فلسفی اسلامی ایرانی وجود دارد. این مبانی ارزشی باید در خانواده‌ها همیشه به اجرا درآید. در خانواده استقلال همه‌جانبه وجود داشته باشد و از نیروهای بومی برای خودکفایی استفاده کنیم و کالای تجملی کنار گذاشته شود. وابستگی به صنایع پیشرفته خارجی قطع شود. اثر واردات بر فرهنگ نباید به وجود آید ما باید طوری از فرهنگ خود دفاع کنیم که به رشد تولید داخلی بینجامد.

ë توصیه‌های امام خمینی(ره) به خانواده چیست تا در هر شرایطی بتوانند مشکلات اقتصادی و بحران‌ها را مدیریت کنند؟

در درجه اول فکر کنیم انسان برای چه خلق شده است؛ این که فقط بخوریم، بپوشیم، مسافرت برویم و پول و خانه داشته باشیم، اینها همگی وسیله‌اند. ما باید بتوانیم خود را ارتقا دهیم تا زیبا زندگی کنیم و با آرامش یکدیگر را دوست داشته باشیم و به هموطنان و مخصوصاً کسانی که امکانات ندارند، یاری برسانیم. اگر ثروتمند هستیم، ثروت را طبق نظر امام خمینی(ره) در تولید به کار ببندیم. کمتر کالای خارجی مصرف کنیم خانواده‌ها باید طوری فرزندان خود را تربیت کنند که قانع باشند، خودخواه نباشند و به حقوق دیگران احترام گذارند. یک کارگر باید خوب کار کند تا کیفیت کالا و تولیدات ایرانی افزایش پیدا کند. سرمایه‌داران ایرانی نیز نباید هدف‌شان فقط پول باشد هدف‌شان باید کمک به مردم و علاوه بر آن ارتقای شخصی و خانوادگی و کمک به ملت ایران باشد تا بتوانند وظایف دینی و ملی خود را خوب انجام دهند. یعنی با کیفیت کالایی را تولید و با کالای خارجی به معنای واقعی رقابت کنند. بخش خصوصی که صاحب سرمایه است، باید به گونه ای کار کند تا تفرقه‌ها کمتر شود.

 از این رو همه خانواده‌ها موظف‌اند پاکیزه عمل کنند و نگذارند فساد به وجود آید. برای هر کدام از افراد یک وظیفه‌ای تعریف شده است افراد صرفاً به فکر جمع‌آوری پول نباشند و هر فردی باید به وظیفه ملی خود فکر کند و مملکت خود را از لحاظ اقتصادی بشناسد و یاری‌رسان یکدیگر باشند. هر کدام از آحاد ملت باید با اندیشه‌های امام(ره) آگاه باشند و بدانند که زندگی‌شان در کنار دیگران و با عدالت معنی می‌گیرد. در این فضا همه همیار هم هستیم و تعاون باید در زندگی‌مان رنگ داشته باشد. ساده زندگی کردن امام خمینی(ره) برایمان یک نمونه و الگو بود که تا آخر عمر چطور باید زندگی کنیم و این یک پیام جانبخش است برای تک به تک افراد بلکه برای دنیا هم حامل پیام مهمی است. امام الگویی بودند که دیدگاه‌هایشان باعث شد همه دنیا و حتی کشورهای متمدن هم به آن بپیوندند. کشورهای اسلامی و حتی غیر اسلامی هم این پیام امام(ره) را قبول دارند و می‌دانند که انسان‌ها باید یار یکدیگر باشند و در فضایی محبت‌آمیز با هم رفتار کنند. 

ë الگو قرار دادن امام خمینی(ره) چقدر در زندگی امروزی تأثیرگذار است؟

100 درصد تأثیر دارد اما موانعی  وجود دارد که یکی از این انتخاب‌ها الگوی سرمایه‌ای لیبرال بعد از رحلت امام خمینی(ره) بود. در رشته‌های  مختلف دانشگاه‌ها راجع به بحث جهان‌بینی تحقیق می شود در صورتی که این بزرگوار درخصوص بحث‌های اجتماعی و روانشناسی و... نیز تسلط داشتند و امروز باید همان سخنان مدنظر قرار گیرد و برعکس مسائلی را مطرح می‌کنند که از خارج از کشور نفوذ کرده است و به نسل جوان آموزش داده می‌شود. به طور مثال نقش رادیو و تلویزیون باید پررنگ‌تر جلوه کند و وصیتنامه امام راحل را بیشتر به مردم و خانواده‌ها بشناسانند در صورتی که این رسانه‌ها برای درآمدزایی خود تبلیغات می‌کنند و ملت ایران را برای مصرف‌گرایی و سودطلبی خودخواهانه آماده می‌کنند و برخی خانواده‌ها نیز به این کار عادت کرده‌اند. مصرف در خانواده‌ها هدف اصلی شده است. ملت و خانواده‌های ایرانی به دلیل داشتن ظرفیت بالا، باید عدالتخواهانه رفتار کنند و این امر نشان دهنده اندیشه‌های امام خمینی(ره) است. باید برگردیم به مبانی جانبخش ایشان و در مصرف الگویی مناسب را طبق نظر آیت‌الله خامنه‌ای انتخاب کنیم و سبک زندگی‌مان را تغییر دهیم. اینها نشان دهنده این است که نیرویی عظیم دنبال اصلاح وضعیت هستند.  باید دنبال راه حل کاهش فقر باشیم و اگر مردم در جریان قرار گیرند، حتماً راه حلی درست را انتخاب می‌کنند و خانواده‌ها برای درونی کردن اقتصاد مقاومتی و کم کردن خواسته‌های زیاده خواهانه و حذف وابستگی به خارج همیاری می‌کنند.
ایران