کودکان فقر، کودکان کار

ممنوع است

بر اساس ماده79قانون کار، اشتغال به کار افراد زير 15 سال ممنوع است. قانوني که با يک تبصره شامل همه کارهايي مي‌شود ‏که ماهيتشان براي کودکان زير هجده سال زيان‌آور است. همچنين بر اساس تبصره قانون188که وضعيت افراد مشمول ‏استخدام کشوري را تشريح مي‌کند، کودکاني که براي دولت کار مي‌کنند و کودکاني که در کارگاه‌هاي خصوصي خانوادگي به کار ‏مشغولند، مورد حمايت نيستند.

ضمن آنکه اگر والدين يک کودک با کارفرمايي قرارداد ببندند، چون ولي کودک به شمار مي‌آيند، ‏حق واگذاري و اجاره دادن فرزند خود به صاحبان کارگاه‌هاي خصوصي را دارند. تعاريفي که با تکيه بر تبصره و ماده‌هاي ‏قانوني يک بار ديگر يادآور اين مهم مي‌شوند که هنوز تعريف مشخصي از کودک کار وجود ندارد.

معضلي که سبب شده ‏بسياري از کودکان کار، با وجود داشتن والدين، خانه و خانواده، بيشتر وقت خود را به کار يا پرسه زني در خيابان‌هاي شهر ‏اختصاص دهند. پديده‌اي که بيشتر از آنکه با عنوان کودک کار و خيابان شناخته شود، با عنوان کودکان بازمانده از تحصيل ‏معرفي مي‌شود. ‏سپید

تناقض‌هاي آماري و کودکان فراموش شده

«آمار کودکان کار به طور عمده شامل آن دسته از کودکاني مي‌شود که از چرخه تحصيل بازمانده‌اند.» مسئله مهمي که فرامرز ‏مرزبان‌پور، فعال حقوق بشر تاکيد مي کند و با اشاره به اينکه در سال89، مرکز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي کودکان بازمانده از چرخه ‏تحصيل را حدود4 ميليون نفر اعلام کرده است، مي‌گويد: «آماري که از آن تاريخ به بعد اعلام شده است، با وجود آنکه صحبت ‏از مازاد بودن معلمان نيز بار‌ها به ميان آمده است، از افزايش شمار دانش‌آموزان در سيستم آموزش و پرورش حکايت دارد. ‏آماري که اعلام مي‌کند از سال91تا 93به طور ميانگين سالي يک ميليون کودک به چرخه تحصيل اضافه شده است. درحالي‌که ‏با توجه به رشد جمعيت ايران و ميزان مرگ و مير‌ها، آماري غيرعادي و متناقض است.» ‏

وي با يادآوري اينکه در سال91ميزان دانش‌آموزان بيش از11ميليون و پانصد هزار نفر، در سال 94 بيش از 12 ميليون و ‏‏200هزار نفر و تعداد دانش‌آموزان سال93بيش از13ميليون و 600هزار نفراعلام شده است، مي‌افزايد: «بر اساس اعلام ‏وزير تعاون کار و رفاه اجتماعي، سال گذشته 175 هزار کودک بازمانده از تحصيل وجود داشته که امسال تعداد اين کودکان به 100هزار نفر کاهش پيدا کرده است. حال آنکه آمار کودکان خارج از چرخه تحصيل، بايد شامل حال آن دسته از کودکاني نيز ‏شود که همزمان تحصيل، کار مي‌کنند.» اين فعال حقوق بشر معتقد است اگر بخواهيم آمار دقيقي از کودکان کار و خيابان داشته ‏باشيم بايد کودکاني که در تابستان کار مي‌کنند، کودکان کار پناهجو و پناهنده افغاني را نيز مدنظر قرار دهيم. اما در اين سه مورد ‏آمار مشخصي در دست نيست. ضمن اينکه کودکاني هم هستند که هنوز به سن مدرسه نرسيده‌اند، اما در مزارع، کوره پزخانه‌ها ‏و قالي باف خانه‌ها کار مي‌کنند. از همين رو است که مرزبان‌پور تاکيد مي‌کند که آمارهاي غيررسمي حاکي از زندگي حدود 4 ‏ميليون کودک کار و خيابان زير پوست شهرهاي کشور دارد. ‏

کار در سايه والدين بدسرپرست

درست است که آمار دقيقي در مورد تعداد کودکان کار و خيابان وجود ندارد، اما براساس آمارهاي سازمان بهزيستي، 75درصد ‏کودکان کار و خيابان در سايه پدران يا مادران يا سرپرستي ديگر مجبور به کار مي‌شوند. مسئله‌اي که سبب مي‌شود 30 درصد ‏کودکان کار به مدرسه نروند.31درصد کودکان کار و خيابان نيز 6 تا يازده سال دارند و9درصد آن‌ها زير6سال هستند. ‏اما نکته حائز اهميت آن است که 60 درصد کودکان کار مجبور هستند که نان آور خانواده خود باشند که نشان از تنگدستي خانواده ‏هاست. مسئله مهمي که از منظر فاطمه دانشور، رئيس کميته اجتماعي شوراي شهر تهران با عنوان بدسرپرستي شناخته مي‌شود. ‏وي با اشاره به اينکه بر اساس آمارهاي سازمان بهزيستي 90درصد کودکان کار داراي خانواده هستند، به سپيد مي‌گويد: «تصور ‏اينکه بسياري از کودکان کار از سوي باندهاي مافيايي سازماندهي شده‌اند، اشتباه است. بلکه علت اصلي حضور کودکان در زمره ‏کودکان کار و خيابان، فقر و مشکلات اقتصادي خانواده‌ها است و درصد کمي از اين کودکان با هدف کسب درآمد از سوي ‏باندهاي مافيايي مورد سوء‌استفاده قرار مي‌گيرند.» وي با تاکيد بر اينکه کار کردن کودک در سايه حضور يک والد، بدسرپرستي ‏صرف است، مي‌افزايد: «هرچند ايران به مقاوله نامه 138 درباره کار کودکان نپيوسته؛ اما مشخصا در ماده 79قانون کار بيان ‏شده که اشتغال کودکان زير 15سال ممنوع است. از سويي ديگر ايران به کنوانسيون حقوق کودک پيوسته و در مقام حمايت از ‏کار کودکان بر آمده است. اما مقاوله نامه‌ها نه تنها بحث اصلي يعني کار کودک را منع مي‌کنند و برخي اشکال کار کودک را به ‏عنوان بد‌ترين موضوعات قلمداد کرده و با آن‌ها مبارزه مي‌کند.» اين فعال عرصه آسيب‌هاي اجتماعي تصريح مي‌کند: «يکي از ‏موضوعات چالش برانگيز در ايران، نبود برنامه راهبردي و استراتژيک درباره کودکان و کار است. به نحوي که در برنامه پنجم ‏توسعه 17 بار از کلمه فاضلاب استفاده شده، اما يک بار هم کلمه کودک در اين برنامه وجود ندارد. مسئله مهمي که نشان مي‌دهد ‏پرداختن به حق و حقوق کودکان کار امري لازم و ضروري است.» ‏

‏90درصد کودکان کاربه خانه بازمي‌گردند

‏ «يادمان باشد که بر اساس آمارهاي سازمان‌هاي متولي حمايت از حقوق کودکان، 90درصد کودکان کار، شب‌ها به منازل خود ‏باز مي‌گردند. از همين رو بيش از هر زمان ديگري ضرورت حمايت همه جانبه از حقوق اين کودکان بايد از سوي مسئولان ذي ‏صلاح پيگيري شود.»

اين سخن را دانشور مطرح و تاکيد مي‌کند که بايد تا دير نشده در ايران نگاه پژوهشي به وضعيت اسفبار ‏کار کودکان دوخته شود تا عوامل بروز پديده کودک کار و تاثير مسائل و مشکلات اقتصادي بر رشد آمار اين گروه از جامعه با ‏موشکافي بيشتري مورد بررسي قرار گيرد.

چراکه دلايل بروز و تشديد پديده کودک کار در جامعه مي‌تواند شامل فقر، توزيع ‏نشدن عادلانه ثروت، بيکاري والدين، فاصله طبقاتي، فقدان يا کمبود درآمد و ازدياد جمعيت باشد، اما هنوز اطلاعات دقيقي در اين ‏زمينه در دست نيست. مشکلي که يک بار ديگر موکد اين موضوع است که چرايي بروز پديده کودک کار، همچون خود کودکاني ‏که با جثه‌هاي کوچک وظايف بزرگتر‌ها را انجام مي‌دهند، هم در نگاه مسئولان و هم جامعه مغفول مانده است. معضلي که به ‏نظر مي‌رسد زنگ‌هاي هشدار را به صدا در آورده، اما شنيده نمي‌شود. سپید‏