به گزارش شفا آنلاین، یعنی در طول ٤٠٠ هزار سال گذشته، دو دوره کامل تغییر داشته است. اکنون هم ما در بازوی بالارونده این دوره و در عصر بین‌یخچالی قرار داریم. اگرچه در دهه‌های ١٩٤٠ تا ١٩٦٠ چنین تصور می‌شد که کره زمین به یک دوره بین‌یخچالی کوچک نزدیک می‌شود، اما گرمایش دهه ١٩٧٠ این فرضیه را رد کرد و سیاره زمین به گرمایش خود ادامه داد. بنابراین گرمایش اتمسفر مخصوص زمان حاضر نیست.
درگذشته هم این فرایند تکرار شده است، اما نکته مهم این است که سرعت گرمایش سیاره زمین در سال‌های اخیر بیشتر از قدرت سازگاری کره زمین با آن بوده است. درست همانند بارش در یک منطقه. اگر شدت بارش مساوی یا کمتر از میزان نفوذپذیری خاک باشد، هیچ مشکلی پدید نمی‌آید و هرچه باران ببارد، در خاک نفوذ می‌کند، اما اگر میزان بارش بیشتر از شدت نفوذپذیری خاک باشد، بارش اضافی به‌صورت روان‌آب در سطح زمین جاری‌شده و سیل ایجاد می‌شود.
درباره گرمایش زمین هم اگر شدت گرمایش با قدرت سازگاری زمین هماهنگ باشد، هیچ مشکلی ایجاد نمی‌شود، اما در دوره فعلی میزان گرمایش، بسیار بیشتر از قدرت سازگاری محیط است. به‌طوری که دهه ١٩٩٠ گرم‌ترین دهه کره زمین در بیش از ١٥٠ سال گذشته شده است. با عنایت به اینکه سامانه آب‌وهوا یک سامانه بی‌نظم است، آثار این گرمایش چند برابر می‌شود. منظور از سامانه بی‌نظم این است که کوچک‌ترین ورودی، سبب بیشترین خروجی می‌شود. برای نمونه میزان گرمایش زمین در صد سال گذشته به یک درجه نرسیده است، اما همین گرمایش ناچیز آثار و پیامدهای بسیار شدید و خسارت‌بار مانند سیلاب‌های شدید، خشکسالی‌های شدید، امواج گرمای مرگ‌بار و یخبندان‌های بسیار شدید ایجاد کرده است. بالاآمدن سطح اقیانوس‌ها و آتش‌سوزی جنگل‌ها و جزیره گرمایی شهرها، همه از نشانه‌های گرمایش یک‌درجه‌ای اتمسفر کره زمین است. بدین جهت گرمایش جهانی یا تغییر اقلیم را ام‌المخاطرات نامیده‌اند.
آب‌وهوای هر مکان نتیجه عملکرد سامانه اقلیم در مقیاس‌های مختلف بین‌المللی، منطقه‌ای و ملی است. سامانه بسیار گسترده و بزرگ اقلیم، همه واحدهای آفرینش را مانند اقیانوس‌ها، اتمسفر، پوشش گیاهی، جمعیت انسانی و عملکرد آن، کاربری‌های زمین، پوشش زمین و تکنولوژی و روابط اجتماعی را شامل می‌شود.
تأثیر همه این مؤلفه‌ها باعث می‌شود تا اقلیم شکل بگیرد. بدیهی است که تغییر هرکدام از این مؤلفه‌ها، رفتار اقلیم را تغییر خواهد داد. اما براساس گزارش پنجم هیأت بین‌الدول تغییر اقلیم، علت اصلی تغییر اقلیم، فعالیت‌های انسان و بهره‌برداری بیش از اندازه از منابع طبیعی است. عناصر سامانه اقلیم با هم کار می‌کنند، اما دانشمندان نتیجه کار جمعی سامانه را در شاخص ساده‌ای به‌نام تراکم گازکربنیک اتمسفر تعریف کرده‌اند. میزان گازکربنیک اتمسفر در اوایل سده بیستم، حدود ٢٨٠ واحد درمیلیون بود، اما اکنون به حدود ٤٠٠ واحد رسیده است. علت اصلی آن هم افزایش مصرف سوخت فسیلی و تخریب جنگل‌ها و توسعه شهرنشینی و در مجموع توسعه است.
با توجه به اینکه تغییر اقلیم و گرمایش جهانی، مادر اکثر مخاطرات محیطی است، اقلیم‌شناسان و نهادهای ذی‌ربط در فکر مهارکردن گرمایش جهانی و تقلیل پیامدهای مخرب آن از طریق تعدیل و سازگاری هستند. برای این کار هیات بین‌الدول تغییر اقلیم، سناریوهای متعددی تعریف کرده است. علت تعریف سناریوهای متعدد، اطمینان‌نداشتن دانشمندان از عملکرد دولت‌ها و سیاست‌های بین‌المللی و ملی در مسیر مدیریت جهان است. بدبینانه‌ترین سناریو ادامه وضع موجود است؛ یعنی تداوم استفاده از سوخت فسیلی و جنگ و افزایش جمعیت انسانی و مصرف بیش از اندازه از منابع طبیعی که سبب می‌شود جمعیت کره زمین به حدود ١٥ میلیارد نفر در پایان سده بیست‌ویکم و میزان گازکربنیک اتمسفر به بالای هزارو ٢٠٠ واحد درمیلیون برسد.
در این حالت بسیاری از منابع زمین از بین خواهد رفت و دمای کره‌زمین حدود چهار تا شش درجه سلسیوس گرم خواهد شد، اما خوش‌بینانه‌ترین سناریو این است که دولت‌ها از جنگ و ستیز دست برمی‌دارند. میزان بهره‌برداری از منابع طبیعی به حداقل ممکن می‌رسد و به جای سوخت‌های فسیلی، از انرژی‌های پاک استفاده می‌شود. در این صورت محیط‌زیست سالم می‌ماند و تصمیمات جهانی و واحد گرفته می‌شود و گازکربنیک اتمسفر در پایان سده حاضر به حدود ٥٠٠ واحد درمیلیون می‌رسد. بدین جهت در طول این مقاله ما این سناریو را «سناریوی ٥٠٠» می‌نامیم.
برای رسیدن به سناریوی ٥٠٠، راه‌حل‌ها و تمهیدات متعددی فراهم شده است، مانند پروتکل توکیو که براساس آن دولت‌ها موظف شده‌اند میزان تولید گازکربنیک خود را کاهش دهند. رسیدن به چنین سناریویی، پیش از همه تلاش‌ها به یک محیط تفاهم و هم‌فکری بین‌المللی نیاز دارد که در آن محیط، همه اعضای سیستم جهانی با اعتماد و احترام مقابل همکاری کنند. توافق بین ایران و کشورهای غربی یکی از ارکان مهم سناریوی ٥٠٠ را فراهم کرده است. در راستای تصمیم‌گیری‌های واحد جهانی، نظرات ایران هم نه به‌عنوان یک دشمن بلکه به‌عنوان یک دوست شنیده می‌شود و ایران هم می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای و جهانی سهیم باشد.
با توجه به سهم قابل‌توجه ایران در توسعه علمی جهان و برخورداری از منابع عظیم طبیعی، مشارکت ایران در تصمیم‌های جهانی منطقه‌ای هم مؤثر و هم سازنده خواهد بود. این مشارکت در حل معضلات منطقه بسیار مؤثر خواهد بود. اکنون جا دارد که مرکز منطقه‌ای تغییر اقلیم خاورمیانه و شمال آفریقا تشکیل شود. در این نهاد که زیر نظر هیأت بین‌الدول تغییر اقلیم کار خواهد کرد، تمام مشکلات منطقه مطرح و چاره‌جویی خواهد شد. منطقه خاورمیانه آسیب‌پذیرترین منطقه جهان از نظر تغییر اقلیم است. وجود آب‌وهوای خشک و بیابان‌های گسترده و کمبود شدید آب، در بیشتر کشورهای منطقه، تزلزل و آسیب‌پذیری منطقه را دوچندان کرده است.
ایجاد این مرکز تغییر اقلیم می‌تواند در جهت تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بسیار مؤثر باشد. بسیار بدیهی است که با توجه به توان علمی ایران، بیشتر تصمیمات با نظر ایران اتخاذ خواهد شد. معضلات بزرگ منطقه که ممکن است سبب رشد تدریجی خطر جنگ در منطقه شوند، در این کنفرانس قابل‌حل هستند. منابع طبیعی منطقه مانند رودخانه‌ها چندان کم نیستند و اگر مدیریت درست و منطقی براساس تفاهم‌نامه‌های متقابل اجرا شود، مطمئنا مشکلی پیش نخواهد آمد. محیط‌زیست شکننده منطقه بر اثر جنگ‌های طولانی تخریب شده است و در نتیجه توفان‌های گردوغبار در همه جای آن گسترش یافته که منشأ بسیاری از بیماری‌های خطرناک است.
در این مرکز تغییر اقلیم، این مسئله قابل بحث است که کشورهای منطقه بتوانند با تفاهم‌های چندجانبه در جهت چاره‌جویی آن قدم بردارند. اختلافات آبی کشورهای منطقه بین ایران و عراق یا ایران و ترکیه و عراق و ایران و افغانستان در این مرکز تغییر اقلیم و با همکاری دوستانه، قابل چاره‌جویی هستند. سناریوهای هیأت بین‌الدول تغییر اقلیم عمدتا در شرایط جهانی تعریف شده‌اند. در صورتی که منطقه خاورمیانه بسیار خاص است این مرکز می‌تواند سناریوها و مدل‌های اقلیمی منطقه‌ای را تعریف و اجرا کند. یکی از راه‌های کاهش تولید گازکربنیک استفاده از تکنولوژی پیشرفته برای بهره‌برداری از انرژی‌های پاک خورشید و باد است که به‌دلیل وجود تحریم‌ها، این امکانات به ایران داده نمی‌شد اما بعد از این با برداشته‌شدن تحریم‌ها و ورود این نوع تکنولوژی، تولید گازهای گلخانه‌ای کاهش پیدا می‌کند.
اما در راستای عملی‌شدن بهتر این مهم، باید مرکز تغییر اقلیم کشور بسیار فعال‌تر و جدی‌تر کار کند. بدین جهت پیشنهاد می‌شود مرکز تغییر اقلیم ایران در سازمان هواشناسی کشور یا در سازمان مدیریت بحران کشور تشکیل شود و دفاتر فرعی آن هم در نهادهای ذی‌ربط شروع به فعالیت کنند. در این مراکز، سیاست‌های اجرائی و تحقیقاتی کشور تهیه شده و براساس مصوبات مرکز منطقه‌ای تغییر اقلیم، برنامه کاری کشور هم تعریف می‌شود.
درنهایت سناریوهای مناسب توسعه کشور براساس شرایط تغییر اقلیم تعریف می‌شود. در پایان باید متذکر شوم «قطب علمی تحلیل فضایی مخاطرات محیطی دانشگاه خوارزمی» به‌عنوان مرکز علمی و نظری مخاطرات محیطی کشور از سال١٣٨٤ در این زمینه فعالیت می‌کند و می‌تواند در زمینه‌های نظری کمک قابل‌توجهی ارائه دهد.
روزنامه شرق
