مقابله با مقاومت های میکروبی و اولویت سیاست گذاری وزارت بهداشت

 همه ما با نگاهی به تاریخ شنیده ایم که پیش از کشف انتی بیوتیک ها و سایر داروهای ضد میکروبی نزدیک به 43 درصد از مردم جهان به دلیل ابتلا به بیماری های عفونی جان خود را از دست می دادند و امید به زندگی به طور میانگین کمتر از 20 سال بود. اما با کشف نخستین انتی بیوتیک در سال 1940 میلادی این داروهای معجزه گر توانستند سنگ بنای پزشکی مدرن قرن بیستم باشند. امروزه درمان با انتی بیوتیک ها نقش مهمی در مقابله با بیماری های عفونی باکتریال و انگلی رایج که زمانی بسیار کشنده و خطرناک نظیر سل و پنومونی و مالاریا بودند ایفا می کنند. پیش از انتی بیوتیک ها باید به یاد بیاوریم که یک خراش و بریدگی ساده می توانست فرد را با خطر مرگ مواجه سازد. انتی بیوتیک ها در دنیای مدرن به عنوان داروهای پروفیلاکسی نقشی مهم و سرنوشت سازی در انجام موفق جراحی های حیات بخش نظیر جراحی مفصل و پیوند عضو به همراه سلامت کودک و مادر هنگام زایمان بر عهده دارند. بیماران سرطانی هنگام شیمی درمانی که منجر به تضعیف سیستم ایمنی انها می شود نیز به انتی بیوتیک ها برای مقابله با بیماری های عفونی نیاز دارند. به اختصار می توان گفت دنیای بدون انتی بیوتیک های موثر دنیای تاریکی خواهد بود که میکروب های بیماری زا می توانند به اسانی در افراد بیماری های عفونی را ایجاد کنند و بسیاری از بیماران مزمن برای انجام عمل جراحی یا شیمی درمانی در یک دوراهی بزرگ قرار خواهند گرفت.

مقاومت میکروبی چیست و چگونه ایجاد می شود؟
درمان های فعلی و موثر انتی بیوتیکی به دلیل روند تکاملی باکتری ها و سایر عوامل بیماری زای میکروبی نظیر جهش ژنتیکی و انتخاب طبیعی کارامدی خود را نسبت به گذشته از دست داده اند. پیشروی و گسترش مقاومت میکروبی در جهان امروز اجتناب ناپذیر است و کاشف نخستین انتی بیوتیک الکساندر فلیمینگ 70 سال پیش چنین روزی را پیش بینی کرده بود. مصرف بی رویه و غیر ضروری آنتی بیوتیک ها می توانند روند مقاومت میکروبی در جهان را تسریع ببخشند. الگوی مصرف انتی بیوتیک ها در جهان روندی صعودی را طی می کند به گونه ای که مصرف انتی بیوتیک از سال 2000 تا 2010 میلادی نزدیک به 40 درصد افزایش داشته است . پدیده جهانی شدن و افزایش مسافرت های بین المللی زمینه را برای انتقال میکروب های مقاوم به انتی بیوتیک میان قاره ها افزایش داده است. شواهد پزشکی نشان می دهد که تجویز انتی بیوتیک همواره بیشتر از نیاز بوده است . تنها ده درصد از موارد سرفه به دلیل ریشه باکتریال ان نیاز به انتی بیوتیک دارد این در حالیست که برای نزدیک به 60 درصد از موارد ویروس های سرماخوردگی انتی بیوتیک نقش درمانی ندارد ولی متاسفانه توسط پزشکان تجویز می شود. در بسیاری از کشورها از جمله ایران انتی بیوتیک ها به راحتی و حتی بدون نسخه در اختیار بیماران قرار می گیرد.

مقاومت های میکروبی می تواند در حیوانات و محیط نیز ایجاد شود. در بخش کشاورزی و دامداری باید نظارت های کافی در خصوص تجویز منطقی انتی بیوتیک ها صورت بگیرد. در سی سال اخیر انتی بیوتیک های جدید به دلیل طولانی بودن فرایند تولید و اخذ مجوز های پزشکی لازم به ندرت ایجاد شده اند و شرکت های داروسازی نیز تمایل چندانی به تولید نسل های جدید انتی بیوتیکی در مقایسه با سایر دارو ها ندارند.

راهکارهای مقابله با مقاومت میکروبی چیست؟

به منظور جلوگیری از گسترش مقاومت های میکروبی باید از طریق کاهش تجویز و مصرف بی رویه به همراه فرهنگ سازی مناسب در جامعه به منظور حفظ این داروهای معجزه گر برای نسل های آینده و انجام پژوهش های گسترده ازمایشگاهی توسط مراکز تحقیقاتی فعال و پویای ژنتیکی به منظور شناسایی پروتین ها و مواد ترشحی عوامل بیماریزا و مهار انها قبل از اتصال به سلولهای میزبان صورت گیرد. در حال حاضر عفونت های ناشی از مقاومت های میکروبی منجر به مرگ 50000 نفر در اروپا و امریکا و نزدیک به 700000 نفر در جهان به صورت سالانه می شود اما با توجه به الگوهای نامناسب مصرف انتی بیوتیک در سراسر جهان به نظر می رسد در 30 سال اینده این روند افزایش قابل توجهی داشته باشد. بر اساس تخمین های سازمان های بین المللی جهانی مرگ و میر ناشی از مقاومت های میکروبی در جهان تا سال 2050 به 10 میلیون در سال برسد که بسیار بیشتر از موارد ابتلا به سرطان و دیابت در مجموع است . با وجود دسترسی کشورهای توسعه یافته اقتصادی به داروهای انتی بیوتیکی نسل جدید اما به نظر می رسد میزان مرگ و میر ناشی از بیماران مقاومت میکروبی و هزینه درمان انها در سالهای اینده دوبرابر شود. در کشورهای در حال توسعه به دلیل عدم نظارت کافی بر مصرف انتی بیوتیک ها و دسترسی به داروهای جدید ادامه چنین وضعیتی می تواند منجر به ایجاد سوش های مقاوم باکتریال سل و مالاریا و گسترش انها به جامعه شود که طبعا هزینه درمان بیماران را نیز با چالش های جدی برای سازمان های بین المللی بهداشتی ایجاد می کند. موارد مقاومت میکروبی به باکتری های شناخته شده بیمارستانی در سالهای اخیر افزایش چشمگیری را نشان می دهد.

همه ما در مقابل مقاومت های میکروبی مسئولیم

برای مقابله با خطر مقاومت های میکروبی و جلوگیری از انتشار گسترده انها در جهان همه ما باید احساس مسئولیت کنیم . استراتژی های سازنده و راهگشا برای مقابله با مقاومت های میکروبی در 5 حوزه باید صورت گیرد و تنها از طریق تعامل سازنده وزارت بهداشت و درمان با انجمن های مردم نهاد به همراه اجرای دقیق و منظم برنامه حراست از انتی بیوتیک ها در بیمارستان ها و داروخانه های سراسر کشور میسر خواهد شد.


اولویت بندی و اجرای کامل برنامه حراست از انتی بیوتیک ها در بیمارستان ها

تشویق شرکت های داروسازی داخلی و مراکز تحقیقاتی به ایجاد انتی بیوتیک های نسل جدید

فرهنگ سازی و اموزش همگانی در ارتباط با مقاومت میکروبی توسط رسانه ها و معاونت بهداشت

محدود سازی مصرف بیش از حد انتی بیوتیک ها در دامداری و کشاورزی