ایران نیز در مسیر گذار به سالخوردگی جمعیت است و به طور روز افزون بر تعداد سالمندان افزوده می شود، امروزه با افزایش تعداد سالمندان طولانی شدن عمر و سپری شدن بخش قابل توجهی از زندگی های افراد در دوره سوم زندگی این سوال مطرح می شود که چگونه افراد می توانند سالمندی خوبی داشته باشند
شفا آنلاین>اجتماعی>سالمندی و سالخوردگی جمعیت یکی از دستاوردهای ناگریز جامعه مدرن است. پیشرفت در تغذیه، بهداشت، سلامت، آموزش و به زیستنِ اقتصادی، طولانی زندگی کردن را ممکن کرده است.
به گزارش شفا آنلاین، ایران نیز در مسیر گذار به سالخوردگی جمعیت است و به طور روز افزون بر تعداد سالمندان افزوده می شود، امروزه با افزایش تعداد سالمندان طولانی شدن عمر و سپری شدن بخش قابل توجهی از زندگی های افراد در دوره سوم زندگی این سوال مطرح می شود که چگونه افراد می توانند سالمندی خوبی داشته باشند.
به گزارش شفا آنلاین، ایران نیز در مسیر گذار به سالخوردگی جمعیت است و به طور روز افزون بر تعداد سالمندان افزوده می شود، امروزه با افزایش تعداد سالمندان طولانی شدن عمر و سپری شدن بخش قابل توجهی از زندگی های افراد در دوره سوم زندگی این سوال مطرح می شود که چگونه افراد می توانند سالمندی خوبی داشته باشند.
این جملات بخشی از رساله 256 صفحه ای خانم دکتر «نسیبه زنجری » عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی(Rehabilitation) با عنوان « سالمندی موفق در ایران » است .
از نگاه وی ، در دو دهه اخیر مبحث سالمندی موفق به یکی از موضوعات راهنما در تحقیقات سالمندشناسی و چالشی در طراحی سیاست های اجتماعی در آمده است. وی که رتبه دوم بخش جوان در حوزه علوم اجتماعی و ارتباطات نهمین دوره جشنواره فارابی را نیز کسب کرده، به دنبال مفهوم پردازی، ساخت ابزار بومی و سنجش شاخص سالمندی موفق رفته است.
در این اثر نشان می دهد که در شاخص چند بعدی سالمندی موفق، سالمندان تهرانی کمترین میانگین را در ابعاد بهزیستن روانشناختی و امنیت مالی-محیطی دارند
وی می نویسد: برای رسیدن به سالمندی خوب و موفق باید پذیرفت که دوران سالمندی نکات مثبت و منفی را با هم دارد و هم فرد و هم اجتماع در کنارآمدن سالمند با دوران آخر زندگی نقش دارند.
یکی از خدمات مهم تحقیقات سالمندشناسی اجتماعی مقابله با تفکرات قالبی منفی در مورد سالمندی در جامعه و نشان دادن تصویر واقعی از این دوران، برای رسیدن به سالمندی موفق و سازگاری با فقدانهای دوران سالمندی است.
«علاوه بر اهمیت سطح فردی برای رسیدن به دوران سالمندی خوب و موفق؛ با توجه به پدیده فراگیر و جهانی سالخوردگی جمعیت که منجر به تغییرات عمیقی در جامعه می‌شود. جوامع توسعه یافته نیز، «سالمندی موفق» را سرلوحه سیاست های اجتماعی خود قرار دادهاند. افزایش اهمیت تحقیقات سالمندی موفق موجب شد، محققین و سیاستگذاران به دنبال تعریف و سنجش مفهوم چند بُعدی و بین رشتهای سالمندی موفق بروند».
این پایان نامه به دنبال پاسخ به این پرسش ها است: چه مکانیزم ها و فرآیندهایی سنی را که افراد در آن قرار دارند برایشان موفقیت آمیز می سازند؟ تحت چه شرایطی فرآیند سالمندی موفق و مطلوب می شود؟ با چه معیار یا معیارهایی سالمند موفق اندازه گیری می شود؟
عضو مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی که این رساله را در پنج فصل تنظیم کرده و با روش تحقیق ترکیبی ، مفهوم سالمندی را از دیدگاه سالمندان ایرانی بررسی و سپس ابزاری را برای سنجش آن طراحی و روان سنجی کرده است.
این نکته قابل ذکر است که براساس سرشماری سال 90 در شهر تهران (شهر مورد مطالعه رساله حاضر)، 892 هزار و 737 نفر سالمند 60 سال به بالا وجود دارد که بیشتر آنها در گروه سنی 64-60 قرار دارند و زنان سالمند (50.7 درصد ) با اختلاف اندکی بیش از مردان سالمند هستند.
از نظر وضعیت اقتصادی-اجتماعی، مردان سالمند (90درصد) بیشتر از زنان سالمند (50 درصد) دارای همسر هستند؛ حدود 46 درصد زنان سالمند بدون همسر بر اثر فوت (بیوه)هستند.
همچنین 79 درصد مردان سالمند(Elder) باسواد هستند؛ درحالی که میزان باسوادی برای زنان سالمند 58 درصد بوده است. وضعیت فعالیت سالمندان نشان میدهد که 23 درصد مردان سالمند شاغل هستند و 62 درصد دارای درآمد بدون کار میباشند. برای زنان 65 درصد خانهدار بوده و 25 درصد دارای درآمد بدون کار هستند.
** به دنبال تعریفی از سالمندی موفق
در بخشی از این رساله در تعریف سالمندی موفق آمده است : به طور کلی سالمندی موفق یک مفهوم چند بعدی و بین رشته ای است اما بر خلاف پیشینه تحقیقاتی گسترده ای که در مورد آن وجود دارد، هنوز تعریف واحدی و ابزار سنجش استانداردی برای آن ارائه نشده است. از این رو هدف این رساله مفهم پردازی ساخت و رواسازی ابزار سالمندی موفق در جامعه ایران است.
در ایران ساختار جمعیت در حال گذار از جوانی به سالخوردگی است. در حال حاضر حدود 7.4 میلیون نفر سالمند داریم که این تعداد در حال افزایش است و پیش بینی می شود تا سال 1430 هجری خورشیدی حدود یک چهارم جمعیت کشور را سالمندان تشکیل دهند. سالخوردگی منجر به تغییرات شگرف و عمیقی در جامعه و خرده نظام های اجتماعی می شود.
همچنین، دوران سالمندی معمولا با تغییرات متعدد نظیر تغییر در ساختار خانواده و ترتیبات زندگی/آشیانه خالی، تغییر در الگوی کار و گذار به بازنشستگی، تغییر در وضعیت سلامت و حتی تغییرات هویتی همراه است. بعضی از سالمندان به خوبی می توانند با این تغییرات انطاق پیدا کنند و دوران سالمندی موفقی را برای خود رقم بزنند اما عده ای از سالمندان نمی توانند و در نتیجه مسائل متعددی در سلامت جسمی، روانی و اجتماعی شان ایجاد می شود.
ازاین رو، مفهوم سالمند موفق در ادبیات سالمندی به نوعی هم فرآیند و هم پیامد تلقی شده و در چند دهه گذشته مدل ها و شاخص های متعددی برای آن ارایه شده است. نخستین تعریف سالمندی موفق توسط «رابرت هاویگورست» در سال 1961 ارائه شده است. وی سالمندی موفق را احساس رضایت و شادی درونی فرد از زندگی کنونی و گذشته خود تعریف می کند. این مفهوم توسط رو و کان و سپس بالتز گسترش یافته است.
این نکته قابل توجه است که سالمندی موفق نه تنها یک مفهوم چند بعدی است بلکه یک سازه اجتماعی و فرهنگی(برساخت اجتماعی) نیز است. به همین دلیل تعریف و اندازه گیری آن چالشی اساسی فراروی محققان است.
** تعامل و حمایت اجتماعی؛ مطالبه سالمندان ایرانی
مطالعه کیفی بررسی ادراک 64 نفر از سالمندان ایرانی که به روش نمونه گیری هدفمند و طبقه ای (با حداکثر تنوع) انجام داد نشان داد که ادراک سالمندی موفق در میان سالمندان ایرانی مفهومی چند بعدی و متشکل از 6 بعد اصلی و 16 زیر طبقه است. این شش بعد اصلی شامل بهزیستن اجتماعی، بهزیستن روان شناختی، سلامت جسمانی، امنیت مالی و اقتصادی، زندگی در محیط و با رفتار اجتماعی دوستدار سالمند و معنویت و تعالی است و 16 بعد فرعی شامل حضور و تعامل اجتماعی، حمایت اجتماعی، خصوصیات مثبت فردی، رضایت از کل دوران زندگی، ادارک مثبت از سالمندی، ظرفیت فردی، نبود بیماری روانی، نبود عوامل خطر، سلامت عملکردی، سلامت جسمانی، دینداری و اعتقادات، تعالی، امنیت مالی عینی، امنیت مالی ذهنی، زندگی در محیط دوستدار سالمند و نبود تصورات قالبی منفی بوده است.
در میان شش بعد اصلی سالمندی موفق، بهزیستن اجتماعی (81.3 درصد ) رایج ترین مفهوم شناسایی شد که شامل دو زیر طبقه تعامل اجتماعی و حمایت اجتماعی است.
پس از آن بهزیستن روان شناختی (65.3 درصد)، سلامت جسمانی (64)، معنویت و تعالی (52.4) امنیت مالی و محیط و بافتارِ اجتماعیِ دوستدار سالمند بیشترین فراوانی را به ترتیب در میان سالمندان مشارکت کننده به دست آوردند.
البته بر اساس نتایج مطالعه کیفی زیرطبقه خصوصیات مثبت فردی (92 درصد) به دلیل کدگذاری های اولیه متنوع بیشترین فراوانی را در میان مشارکت کنندگان داشت. که در این طبقه احساس ثمربخشی توسط اکثر سالمندان به خصوص زنان بیان شد.
پس بر اساس مطالعه کیفی سالمندی موفق مفهومی چندبعدی، دارای پیوستار، فرایندی، چندسطحی، بسترمحور و توجه به تعادل است.
پس از طی مراحل ساخت و رواسازی ابزار سالمندی موفق و بررسی همبستگی کانونی بین نتایج کمی و کیفی، شاخص سالمندی موفق در این رساله بررسی شده است.
سالمندان تهرانی بالاترین نمره را در ابعاد معنویت و سلامت عملکردی داشته اند درحالی که کمترین نمره مربوط به، بهزیستن روانشناختی و امنیت مالی- محیطی است.
در بُعد بهزیستن روانشناختی؛ گویه هایی مانند داشتن حس جوانی، کسب موارد جدید، داشتن هدف در زندگی، احساس انرژی و سرحال بودن، داشتن حس سالمندی موفق نسبت به دیگران، نمرات پایین کسب کردهاند؛ که نیاز به توجه و بررسی بیشتری در برنامهریزی برای سالمندان دارد.
همچنین در بُعد امنیت مالی-محیطی گویههای نداشتن پس انداز مالی و نگرانی برای هزینههای پزشکی وکم شدن توان مالی نسبت به قبل از دوران سالمندی، کمترین نمره را بدست آوردهاند.
یافته قابل توجه این مطالعه این است که با توجه به تاکید بر چند بُعدی بودن مفهوم سالمندی موفق کمتر از 10 درصد سالمندان مورد بررسی در تمام ابعاد نمره بالاتر از میانگین کسب کردهاند و اکثر سالمندان در سه یا چهار بعد نمره بالاتر از میانگین دارند. حدود 6 درصد از سالمندان در هیچکدام از ابعاد نمره بالاتر از میانگین کسب نکردند. گروه اخیر که بیشتر در پایگاه اجتماعی-اقتصادی پایین قرار دارند؛ نیازمند توجه ویژه در سیاست های رفاهی دولت هستند.
شاخص ترکیبی سالمندی موفق با ترتیبات زندگی، تحصیلات، پایگاه اجتماعی-اقتصادی، وضعیت سلامت خود-ارزیاب، تعداد بیماریهای مزمن و سطح توسعه منطقهای رابطه معناداری دارند.
سالمندی موفق در میان افرادی که سطح تحصیلات و پایگاه اقتصادی- اجتماعی بالاتری دارند و در مناطق با توسعه بالا زندگی می کنند، و همچنین از وضعیت سلامتی خوبی برخوردارند و با همسر و فرزندان خود زندگی میکنند بیشتر تجربه می شود. در مقابل، افراد بیسواد و در طبقه پایین اجتماعی، افراد ساکن در مناطق پایین شهر و افرادی که وضعیت سلامتی خوبی ندارند و با بیماریهای متعدد مزمن مواجه هستند و همچنین افرادی که تنها زندگی میکنند پایین ترین نمره را در شاخص سالمندی موفق داشتهاند. از این رو، گروه های اخیر در سیاستگذاری ها و برنامه ریزی های سالمندی بیشتر باید مورد توجه قرار گیرند.
** هفت بعد اساسی سالمندی موفق چیست؟
براساس نتایج به دست آمده، سالمندی موفق را بر اساس هفت بعد به دست آمده در این مطالعه می توان این گونه تعریف کرد: سالمندی موفق مجموعه ای از خصوصیات مثبت فردی (صفات و نگرش مثبت فردی، سلامت روحی و روانی، سلامت عملکردی، رفتارهای مرتبط با سلامت)، داشتن سپر جبرانی/ محافظتی (حمایت اجتماعی و معنویت) و داشتن بستر مناسب (امنیت اقتصادی و محیطی) است.
عناصر و ابعاد سالمندی موفق در هم تنیده هستند و با هم رابطه تنگاتنگ دارند. این هفت عامل بر اساس تحلیل عاملی اکتشافی در مرحله کمی استخراج شده است و با نگاهی به صحبت های سالمندان در مرحله کیفی متوجه می شویم که سالمندان «عناصر فردی» را در سالمندی موفق مهم می دانند و از مواردی مانند حمایت اجتماعی و معنویت به عنوان جبران کننده هایی برای کمبودها و فقدان های فردی در دوران سالمندی نام برده و داشتن شرایط مالی و محیط مناسب را ضروری در مفهوم سالمندی موفق می دانند.
** دستیابی به سالمندی موفق، چگونه؟
با توجه به اینکه مطالعه حاضر نشان می دهد؛ عناصر مختص به بافتارِ ایران مانند ثمربخشی، قناعت و بخشندگی، هویت ملی، اقتدار، دینداری، مدارا و امنیت مالیِ ذهنی در شکل گیری مفهوم سالمندی موفق نقش دارند، نیاز است که این مفاهیم در قالب پژوهشی مردم شناختی و عمیق تر و با توجه به سایر مفاهیم جایگزین مانند «عاقبت به خیری» بررسی شود.
افزون براین، برای رویکرد مثبت در سالمندان بهتر است سالمندان وارد محیط اجتماعی و حتی کاری شوند. در بازار کار بدون تبعض سنی نسبت به آنان برخورد شود ایجاد دانشگاه های دوران سوم برای سالمندان و مکان هایی این چنینی که گروه هم سالان سالمندان تحت آموزش قرار می گیرند نیز مفید خواهد بود.
از طرفی در حیطه سلامت جسم و روان می توان از کشورهایی که در ارائه خدمات تنوع بخش خصوصی، دولتی و عام المنفعه ثبات داشته اند، الگو گرفت.
امروزه تلاش برای ورود تکنولوژی به خانههای خود سالمندان که سالمند به آن دلبستگی دارد و ایجاد سیستم ارتباطی با مراقبان آنان انجام می‌شود تا وضعیت و محیطی را ایجاد کنند تا سالمند بتواند سالمندی موفقی را در خانه خودش با استقلال تجربه کند. همچنین در حیطه سلامت بهتر است غربالگری(Screening) برای تشخیص زودهنگام بیماری ها به خصوص بیماری های روانی انجام شود.
در انتها باید دانست که توجه به فرآیند سالمندی موفق تنها برای خوب زندگی کردن فردی نیست بلکه ضرورتی، برای تکامل اجتماعی و انتقال آن در قالب ژن یا رفتار به نسل های بعدی است. پس وظیفه ما مواظبت از خود و سالمندان جامعه است و این کمترین بهایی است که برای حیات می پردازیم.
نظرشما
آخرین اخبار