بار بیماری و جایگاه مغفول مانده آن در نظام سلامت و تحقیقات دانشگاهی

بار بیماری با دو شاخص اصلی اندازه گیری می‌شود، اولین شاخص (DALYs=disability adjusted life years) که مهم‌ترین علل مرگ‌و‌میر و در نهایت میزان ناتوانی را اندازه‌گیری می‌کند و دومین شاخص (QALYs=quality adjusted life years) که سال‌های زندگی با کیفیت تعدیل شده را بررسی می‌کند، ولی متاسفانه هر اندازه کلید واژه بار بیماری جست‌وجو می‌شود، در نهایت تعداد اخبار مرتبط در نظام سلامت یا مقالات تحقیقی دانشگاهی در این مورد به اندازه کافی نیست.

       به نظر می‌رسد با توجه به پیشرفت چشمگیر و روز افزون پزشکی در داخل کشور، وقت آن رسیده است که سیاستگذاران حوزه سلامت طرحی جامع برای اندازه‌گیری این مفاهیم و شاخص‌ها تعریف و طراحی کنند تا دیگر صنایع وابسته همچون تولیدکنندگان و واردکنندگان دارو بتوانند با اتخاذ الگوها و روش‌های مناسب به سلامت جامعه بیش از پیش کمک کنند و هدفگذاری‌ها دقیق‌تر شود.

       مطالعه بار جهانی بیماری‌ها در سال‌های قبل از دهه 90 قرن نوزدهم میلادی با تدوین پروژه مشترکی بین سازمان جهانی بهداشت، بانک جهانی و دانشگاه هاروارد شروع شد و برای اولین مرتبه، بار جهانی بیماری‌ها برای سال 1990 محاسبه شد.

       روش محاسبه DALYs اگرچه پیچیدگی‌های خاصی دارد، اما آنچه مهم است، توجه این شاخص به پیامدهای غیر مرگبار بیماری‌ها و کمی کردن برخی مقیاس‌های کیفی است، به این ترتیب پیش‌بینی می‌شود عوامل اصلی بار بیماری در سال 2030 چهره‌ای کاملا متفاوت داشته باشند. براساس آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت در خصوص بار بیماری در جمهوری اسلامی ایران، علل اصلی بار بیماری‌ها به ترتیب عبارتند از: تروما، بیماری‌های قلبی‌، افسردگی، اعتیاد و بیماری‌های عروقی مغز.

       پژوهش‌های مرتبط با بار بیماری در ایران نشان می‌دهد سیمای قدیمی بیماری‌های واگیردار، مرگ‌و‌میرهای ناشی از بارداری و زایمان به بیماری‌های غیر واگیر و سوانح و حوادث رانندگی تغییر مسیر داده است. بلایای طبیعی همچون زلزله، سیل و طوفان در این شاخص‌ها بسیار مشهود است و در بین 120 علل مرگ‌و‌میر تعریف شده در سازمان بهداشت جهانی، 20 علت در ایران بیشترین درصد را دارد، پس از حوادث رانندگی و زلزله متاسفانه بیماری های قلبی، اختلالات ناشی از افسردگی و اعتیاد بالاترین دلایل بار بیماری است و عوارضی مثل تالاسمی و سنگ‌های ادراری و بیماری‌های مرتبط با کلیه نیز که در شاخص‌های بین‌المللی درصد پایینی را به خود اختصاص داده؛ در کشور ما کم و بیش زیاد است، بیماری های ناشی از آلودگی هوا و آسم و آلرژی رو به فزونی است و بیماری‌های مرتبط با سبک زندگی نیز نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد.

       هدف اصلی از بررسی بار بیماری، برنامه‌ریزی برای کاهش این عوارض است، برای غلبه بر بلایای طبیعی مثل زلزله و سیل نیاز به همکاری دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و غیر دولتی دیگر است و برای کم کردن سوانح رانندگی نیاز به افزایش استانداردها و فرهنگ‌سازی است که در این یادداشت نمی‌گنجد، اما نکته ظریف دیگر می‌تواند افزایش شاخص امید به زندگی باشد، از آنجا که جامعه ایرانی از جوان‌ترین کشورهای منطقه و جهان است، نیاز به مراقبت و حمایت زیادی دارد تا بتواند بر این بار بیماری‌ها غلبه کند و بزرگان حوزه سلامت نیز به خوبی می‌دانند که تغییر و غلبه بیماری‌های جدید از شاخص‌های جدی بار بیماری‌هاست، امید آنکه در این ارتباط بیش از پیش تحقیق و پژوهش شود و جایگاهی ویژه در نظام جامع سلامت باز کند.سپید