پرسش‌هایی درباره نحوه حضور پلیس نامحسوس در جامعه

خبر که دست به دست می‌چرخید، در پس آن سوال‌هایی بود که در گروه‌های تلگرامی که این روزها حال خوبی ندارد و پیام‌هایش یا نمی‌رسد یا با تأخیر می‌آید، مطرح می‌شد. توئیتر و فیس‌بوک هم از موج پرسش‌ها و نگرانی‌ها درامان نبودند. «اگر کسی حرفی زد یا تذکری داد، چگونه متوجه شویم که این افراد پلیس هستند؟»، «کارت شناسایی دارند؟»، «برخوردها چگونه است؟»، «اگر موردی داشته باشیم، جریمه می‌شویم؟ جریمه‌ها چقدر است؟»، «خودرو توقیف شود، باید چه کنیم؟»، «ماموران نامحسوس هم می‌توانند ما را با خود ببرند؟» و... تنها چند پرسشی بود که کاربران در فضای مجازی می‌پرسیدند و کسی پاسخی برای آنها نداشت.

هیچ کدام از پرسش‌ها، هنوز پاسخی ندارند، این‌که چرا امسال هفت‌هزار نیروی نامحسوس گشت امنیت اخلاقی به جمع ماموران گشت ارشاد اضافه شده یا این افراد چگونه شناسایی و آموزش دیده‌اند و چه معیارهایی برای گزارش دادن تخلفات و ایرادات ظاهری افراد دارند؟ اگر شهروندی اعتراضی به گزارشی که درباره او داده شده، داشته باشد باید چه کار کند؟

نگرانی از هجوم حس ناامنی به جامعه
وقتی پرسش‌ها، پاسخی برای خود پیدا نکردند، نگرانی هم می‌تواند ایجاد کند. مردم از مواجه با طرحی که نمی‌دانستند چیست، نگران بودند و جامعه‌شناسان و روان‌شناسان از تاثیری که اجرای طرح‌هایی از این دست روی آرامش روانی جامعه خواهد داشت، ابراز نگرانی کردند. روزنامه‌نگاری در توئیتی نوشته بود، «حس ناامنی، بی‌اعتمادی که در شهروندان نسبت به ایجاد می‌شود، ترسناک است». کاربری در توئیتی که نگاهی متفاوت به حضور هفت‌هزار نفر به این طرح داشت، نوشته بود: «درتمام ایران فقط دو‌هزارو٦٠٠ محیط‌بان مسئول حفاظت محیط‌زیست هستند اما فقط در تهران هفت‌هزار نفر برای گشت نامحسوس استخدام شده‌اند.»  یکی دیگر از حضور پلیس نامحسوس ابراز رضایت کرده بود اما درحالتی که به موضوع موادمخدر، مزاحمین خیابانی و سارقین زورگیر و فساد اداری رسیدگی کنند.

طرح‌هایی ناموفق اما ادامه‌دار
اصغر مهاجری جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی با تأکید بر این‌که بررسی طرح‌هایی از این دست نشان می‌دهد که طرح‌های موفقی نبودند و حداقل درحوزه پوشش هدف طرح حاصل نشده، به می‌گوید: دلیل موفق‌نبودن این طرح‌ها این است که آنها از ضعف ساختاری رنج می‌برند. نخست آن‌که طرح‌ها براساس یافته‌های علمی نوشته نمی‌شوند. دوم آن‌که در تهیه این طرح‌ها ممکن است جامعه‌شناسان و روانشناسان بی‌طرف حضور کمتری دارند یا اصلا حضور ندارند و دلیل سوم هم این است که اهداف این طرح‌ها ممکن است که آغشته به برخی دیدگاه‌های سیاسی باشد.» او ادامه می‌دهد: «همچنین این طرح‌ها مشارکت‌محور نیستند.

برای اجرای این طرح‌ها نظر مشارکتی سمن‌ها و گروه‌های مردمی جلب نمی‌شوند. همانند بسیاری از طرح‌هایی که درکشور اجرایی می‌شوند، چه طرح‌هایی که دولت اجرا می‌کند، چه ناجا و چه طرح‌های حاکمیتی که به اجرا درمی‌آیند، همه و همه فاقد پیوست اجتماعی- فرهنگی هستند.»

مهاجری معتقد است که «طرح‌های ناجا باید پیوست امنیتی داشته باشند. اگر تصمیماتی که درکشور گرفته می‌شود، چه اجتماعی، چه سیاسی و فرهنگی، چه طرح‌ها و برنامه‌هایی که اسم آنها را اقدام مداخله‌گرایانه می‌گذاریم، بدون برآورد و بررسی انجام شود، پیامدهای اجتماعی، امنیتی و زیست‌محیطی به همراه دارد. این درحالی است که طرح‌هایی که به اجرا درآمده‌اند، با وجود تأکید رهبری که شعار دولت تدبیر هم بود، مبنی بر این‌که باید پیوست اجتماعی داشته باشند و پژوهشگران آنها را بررسی کنند تا مشخص شود با اجرای آنها در آینده چه اتفاقاتی روی می‌دهد، پیوست اجتماعی ندارند.»

هزینه اجرای طرح روی دست جامعه می‌ماند
مردم باید هزینه طرح‌هایی را پرداخت کنند که بدون بررسی و آینده‌نگری اجرا می‌شوند، مهاجری با تأکید بر این نکته می‌گوید:  «این اقدام به مردم هزینه وارد می‌کند؛ هم ریالی و هم اجتماعی و فرهنگی.» او با یادآوری این‌که ضعف دیگر این طرح‌ها هم این است که ناجا بعضی وقت‌ها به جای دیگران قبول مسئولیت می‌کند، ادامه می‌دهد: «درحوزه پوشش و بحث‌های فرهنگی این دکان‌داران و برنامه‌ریزان فرهنگی هستند که باید با روش‌های نرم، ارزش‌ها را درونی کنند و بعد بحث کنترل مطرح شود. امکان ندارد قبل از این‌که روی درونی کردن ارزش‌ها کار شود، کنترل نتیجه‌ای داشته باشد. ناجا نباید در این دام بیفتد. وظیفه‌اش تنها پایش است نه کنترل.» او گفت: آخرین ضعف اجرای چنین طرح‌هایی را عدم هماهنگی است که باید با بخش‌های مختلف داشته باشند و ندارند، «این طرح هم از اجماع برخوردار نیست، تنها یک هم‌سویی با بخشی از رسانه‌هایی اتفاق افتاده که با این طرح هم‌سو هستند. این عوامل موجب می‌شود که درطول تاریخ این طرح‌ها، کامیابی نبینیم و برای آینده آنها نیز کامیابی تصور نکنیم.»

شکاف جلوی صحنه و پشت صحنه افراد زیاد می‌شود
کاربری در توئیتی نوشته بود که «پلیس نامحسوس واژه نامناسبی است، چون پلیس باید دیده شود و حس امنیت را منتقل کند، دراین صورت مردم حس امنیت ندارند».

مهاجری این حس نگرانی را تأیید می‌کند، «این طرح از یک اصل اساسی تهی است، اصل شفافیت. این حس که پلیس می‌خواهد مچ‌گیری کند، حس ناامنی ایجاد می‌کند. مچ‌گیری در مسائل فرهنگی جوابگو نیست و می‌تواند پیامدهای بدی به همراه داشته باشد.» او با ابراز امیدواری از این‌که طراحان با رعایت اصول طرح را در مسیر اصلی قرار دهند، درباره پیامدهای اجرای این طرح آن‌طوری که فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ از آن خبر داده است، می‌گوید:  «مهم‌ترین تأثیر و به عبارتی تأثیر مستقیمی که این اقدام مداخله‌ای ایجاد می‌کند، احساس ناامنی و بدبینی به دیگران است. پیامد این طرح در گام بعدی این است که سپهر روانی افراد نامطبوع می‌شود. در این‌جا این ضرب‌المثل که دیوار موش دارد و موش هم گوش دارد، کاربرد زیادی پیدا خواهد کرد و بسیاری از رفتارها درجامعه مصنوعی خواهد شد. ظاهرسازی صورت می‌گیرد و شکاف، جلو صحنه و پشت صحنه افراد بیشتر می‌شود.» او با تأکید بر این‌که نگرانی‌ها بیشتر روی بخش عمومی طرح که پوشش ظاهری را هدف گرفته، یادآوری می‌کند که «تاثیر منفی اجرای طرح این است که مردم نسبت به ناجا جبهه‌گیری می‌کنند و درصف مقابل آن قرار می‌گیرند.

جوامع پیشرفته، پلیس‌محور است و مردم و پلیس در یک خط حرکت می‌کنند. همین الان واکنش‌های منفی که ازسوی مردم نسبت به این طرح دیده می‌شود، ممکن است باعث شود حرکت‌های مثبت ناجا هم تأثیرگذار باشد و همراهی مردم هم با پلیس کمتر می‌شود.»

به گفته این جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی، «قبل از اجرای طرح‌های اینچنینی، تاثیرات اجتماعی- فرهنگی باید کاوش شود. برآورد علمی شده و برای آنها راهکار ارایه شود و بعد به اجرا درآید. نه این‌که در اتاق بسته با نگاه‌های سیاسی طرح‌هایی را بنویسیم که پیامدهای منفی آن بیشتر از پیامدهای مثبت  آن است.»

پلیس ضرر می‌کند
درمیان نگرانی‌هایی که از عمیق‌شدن شکاف اطمینان و اعتماد بین مردم و پلیس حکایت دارد و از حس ناامنی می‌گوید که تهرانی‌ها را در سفرهای درون‌شهری همراهی می‌کند، امیرمحمود حریرچی جامعه‌شناس، معتقد است که تصمیم برای فعالیت نامحسوس پلیس امنیت اخلاقی می‌تواند نشان‌دهنده اثربخش نبودن فعالیت محسوس در این زمینه توصیف شود که با اجرای این طرح، پلیس مظلوم هم واقع می‌شود؛ چراکه افراد متخلف از این طرح می‌توانند سوءاستفاده کنند و رفتارهای ناهنجار خود را به گردن پلیس بیندازند.»

او با اشاره به این‌که اجرای این طرح حاشیه امنی را برای سوءاستفاده‌کنندگان و متخلفان به وجود می‌آورد، به ایسنا می‌گوید: «مردم درمواجهه با پلیس باید احساس آرامش و امنیت کنند، ‌پلیس باید در زمینه‌هایی که خلأ داریم، بیشتر وارد شود. به‌عنوان نمونه درحال حاضر با ناهنجاری‌هایی مانند سرقت و زورگیری مواجه هستیم که پلیس می‌تواند فعالیت‌های خود را در این زمینه‌ها تقویت کند.» نگرانی‌ها زیادند و سوال‌ها بی‌جواب. شبکه‌های اجتماعی و آنچه مردم دیده و شنیده‌اند جای شفاف‌سازی درباره خبر داغ این روزها را گرفته است.شهروند